احمد تیمور

سعدالدین کاشغری و عبدالرحمن جامی، طریقه نقشبندی را در عاصمهٔ هرات، بیش از پیش، رواج دادند و هرات یکی از مراکز تجمع نقشبندیان شد. در سمرقند، اگر چه در زمان خواجه نظام‌الدین خاموش، نقشبندیان اندک نبودند پس از مهاجرت خواجه عبیدالله احرار بدانجا نقشبندیان سمرقندی، بسیار شدند و سمرقند در عهد سلطنت سلطان ابوسعید و سلطان احمد تیموری به صورت مجمع و مرکز پیروان نقشبندی درآمد.

مردمان خزل در ترکیه و عراق پیرو آیین ایزدی می‌باشند در عراق و ایران نیز جمعیت بسیار زیادی از مردم خزل پیرو ادیان همسو با ایزدی می‌باشند. ایزدی به کردی Êzidî (تلفظ: إزدی) از ادیان باستانی رایج در کردستان است و پیروان آن در عراق، ایران، ترکیه، سوریه ارمنستان و آذربایجان زندگی می‌کنند. بخشی از مردم ایل خزل در کرمانشاه و همدان پیرو اهل حق می‌باشند و گروه دیگر مردم خزل اگرچه مسلمان شیعی محسوب می‌شوند اما رسم و رسومات آیین یاری از جمله نذر مال داوتی، جشن خاونکار، قسم کر داوت و … را انجام می‌دهند. نخستین بار احمد تیمور پاشا بود که در کتاب «الیَزیدیه و مَنشاء نحلَتِهِم» به این مسئله اشاره می‌کند که :از ایزدی پیش از قرن ششم هجری قمری در تاریخ اشاره ای نشده و این هنگامی است که شیخ عدی به میان آنها آمده و طریقهٔ «عدویه» را در میان آنها بنیان نهاده‌است. ابوفراس در کتاب خود (تألیف ۷۵۲ هجری قمری) آنها را به همین نام خوانده‌است. در کتب مقدس یارسان و خصوصا کتاب « نامه سرانجام » در مورد هفت تن پیران که آخرین فرد آنها « بابایادگار » است نیز نشان از پرستش مهر توسط این گروه در ادوار کهن میدهد .

اهل این کیش، به‌وسیلهٔ شیخ عدی بن مسافر اموی که عوام وی را «شیخ عدی» (Şêx Edî) می‌نامند مسلمان شدند. اولین دانشمندی که توجه محققان را به آن‌ها جلب کرد، احمد تیمور پاشا بود که در کتاب «الیَزیدیه و مَنشاء نحلَتِهِم» به این مسئله اشاره می‌کند که از این قوم پیش از قرن ششم هجری قمری نامی در تاریخ نیامده بود که این زمان همان زمانی است که شیخ عدی به میان آن‌ها آمده و طریقهٔ «عدویه» را در میان آن‌ها بنیان نهاده‌است. ابوفراس در کتاب خود که به سال ۷۵۲ هجری قمری تألیف شده‌است آن‌ها را به همین نام خوانده‌است.