عضدالدوله دیلمی
معنی کلمه عضدالدوله دیلمی در دانشنامه آزاد فارسی
دومین امیر (حک: ۳۳۸ـ۳۷۲ق) مقتدر و معروف سلسلۀ آل بویه. ابوشجاع به وصیت علی عِمادُالدّوله، جانشین او در فارس شد و در ۳۴۰ق از مطیع، خلیفۀ عباسی، لقب «عَضُدُالدّوله» گرفت. ابتدا در خراسان برضد سامانیان شورید و سپس به یاری مُعِزُالدّولۀ دیلمی در ۳۵۵ق عمان و در ۳۵۷ق کرمان را فتح کرد. این ایالت از این تاریخ به بعد رسماً به قلمرو آل بویه منضم شد. چون به قصد فرومالیدن عِزُّالدّولۀ دیلمی متوجه عراق شد، پدرش، رُکْنُ الدّوله، با او مخالفت کرد، اما پس از مرگ پدر (۳۶۷ق)، بغداد را تصرف کرد و عِزُّالدّوله را به قتل رساند و نام او برای نخستین بار در خطبه، پس از خلیفه خوانده شد. در ۳۶۹ق خود را «شاهنشاه» نامید، در حالی که پیش از آن خود را «ملک عادل» می نامید و در بغداد خلیفه شخصاً تاج بر سر وی نهاد. با دولت بیزانس و فاطمیان صلح کرد و هیچ تمایلی برای اقدام نظامی برضد آنان نشان نداد. دورۀ فرمانروایی او را باید عصر طلایی حکمروایی آل بویه از نظر فرهنگی و سیاسی دانست. او مردی ادیب و شاعر بود و به شاعران و عالمان احترام می گذارد و آنان را می نواخت. شاعران و دانشمندان بزرگی در دربار او بودند. کتابخانۀ بزرگ و معتبر او در زمان خود کم نظیر بود. آثار و ابنیۀ بسیاری در عراق و فارس ساخت که ازجملۀ آن ها می توان به مراقد امام علی (ع) در نجف اشرف و امام حسین (ع) در کربلا اشاره کرد.
معنی کلمه عضدالدوله دیلمی در دانشنامه اسلامی
عضد الدوله دیلمی فرزند حسن رکن الدوله در سال ۳۲۴ق در اصفهان به دنیا آمد. وی پس از ۳۴ سال حکومت بر مناطق ایران و عراق، سرانجام در سال ۳۷۲ق در حالی که ۴۸ سال داشت، از دنیا رفت و طبق وصیتش در نجف اشرف کنار قبر امام علی(ع) دفن گردید.
جملاتی از کاربرد کلمه عضدالدوله دیلمی
یکی از نقاط قابل توجه که در مجموعه کاخ‌های تخت جمشید وجود دارد، موجودیت کتیبه‌هایی است که مربوط به دوران شاهنشاهی هخامنشیان نمی‌شود. عضدالدوله دیلمی در آنجا دو کتیبه به خط کوفی به یادگار گذاشته و کتیبه‌های دیگری هم به عربی و فارسی از سده‌های بعد و اشخاص تاریخی دیگر در آنجا باقی‌مانده که آخرین آن‌ها مربوط به اواخر دوره قاجار است.
این ساختمان را عضدالدوله دیلمی بنا نهاد و در حدود سال ۳۲۷ (قمری) (۳۱۷ خورشیدی) ساختش پایان یافت. این سال وفات عضدالدوله است که بر اساس وصیتش وی را در آرامگاه خاصی که در عمارت آستانه قبلاً پیش‌بینی شده‌بود به خاک سپردند و تا عصر حاضر آن حجره به مقابر سلاطین آل بویه معروف است؛ وی نخستین کسی بود که در آستانهٔ علوی خاک شد.
امیر عضدالدوله دیلمی که بین سال‌های ۳۳۸-۳۷۲ ه.ق بر ایران حکومت می‌کرده‌است، در شیراز کاخی ساخته بود و در پیرامون آن باغ بزرگ و باصفایی پر از گل و درخت که جوی آبی در آن روان بود بنا نمود. این باغ که هم‌اکنون ویران شده‌است در جنوب شیراز و در نزدیکی شاهچراغ واقع بوده‌است.
دهستان بند امیر از توابع بخش زرقان در ۴۳ کیلومتری شیراز واقع شده‌است. این روستا در کنار بند امیر، سدی که در زمان عضدالدوله دیلمی ساخته شده، بنا شده‌است.
این پل دارای ۱۴ دهانه است، پل قدیم دزفول از سنگ ساروج و آهک ساخته شده و در دوران حکومت عضدالدوله دیلمی، صفویان و پهلوی بازسازی شده‌است اما پایه‌های پل حکایت از دوران ساسانی دارد.
در روزگار شورش قرمطیان توج در برابر آنان ایستادگی نمود و اندکی پس از آن به سرزمین‌های زیر فرمان بوییان پیوسته‌شد. عضدالدوله دیلمی گروهی از عرب‌های شام را در توج جاگیر نمود.
در سده چهارم هجری در زمان فرمانروایی آل بویه به دستور عضدالدوله دیلمی نهری موسوم به «نهر عضدی» (نهر حفّار، نهر بیان) میان رود کارون و شط‌العرب (شمال خرمشهر کنونی) حفر گردید و بدین‌ترتیب، رود کارون با شط‌العرب مرتبط شد و جزیره آبادان به وجود آمد که اکنون بخش اعظم شهر خرمشهر، یعنی بخش شرقی این شهر و همچنین شهر آبادان را در خود جای داده‌است.
ابوالعلاء شیرازی پزشک معاصر عضدالدوله دیلمی در یکی از لشکرکشی‌ها که بیماری تب نوبه (مالاریا) بیداد می‌کرد بر حسب اتفاق به تأثیر مواد آرسنیکی در درمان مالاریا پی برد.
آل الیاس نام سلسله‌ای از فرمانروایان ایرانی در کرمان «۳۵۷ ۳۱۷ق / ۹۶۸ ۹۲۹م». در ۳۵۷ عضدالدوله دیلمی کرمان را از آخرینِ افراد این سلسله گرفت. خاستگاه آنان سغد ماوراءالنهر بود.
دیواره‌وز (قرن ۴ طبرستان)، معروف به مسته‌مرد شاعر و ادیب نامدار مازندرانی و طبری‌زبان سدهٔ ۴ قمری است. وی با علی پیروجه در بغداد می‌زیستند و در دربار عضدالدوله دیلمی شعر می‌سرود. قابوس بن وشمگیر لقب مسته‌مرد را بر او نهاد.