معنی کلمه گذشت در سیره نبوی در دانشنامه اسلامی
بخشش و گذشت و پیوند با آنان که رشته پیوند گسسته اند از بزرگی روح، حکایت دارد و عزت آفرین است؛ هر چه این صفت در انسان افزون تر، بر قرب و عزتش نیز افزوده می شود. اوج این صفت نفسانی و کمال اخلاقی در وجود نازنین رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم)، تجلی یافته بود؛ ایشان با روشی اسلامی و بر مبنای شناختی درست، از انسان و جامعه، به همراه نرم خویی پیامبرانه، زمینه تحول عظیم انسانها را فراهم ساختند.
گذشت پیامبر
پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله وسلّم) در تمام دوران رسالتش، مدارا کرد و رفق ورزید و گذشت کرد؛ هرگز به درشتی و خشونت دست نیازید؛ چرا که بر قله کمالات انسانی ایستاده بود و از چنین جایگاهی مردم را، هدایت و راهبری می نمود. گذشت و بخشش شان آن قدر فراگیر بود که با آنان که سالها با او دشمنی کرده و کینه ورزیده بودند، نیز ملایمت ورزید و گذشت نمود.حضرت (صلی الله علیه و آله وسلّم) حلیم ترین و بخشنده ترین مردم بودند. با اینکه هیچ کس مانند او، در راه خدا آزار و اذیت ندید. با این حال کسی صبورتر، حلیم تر و بخشنده تر از او بر اذیت های مردم نبود. ایشان اگر چه از قومش اذیت های زیادی دیدند؛ اما هرگز در هلاکت قومش تعجیل نکردند، بلکه امید داشتند که خدا آنها را هدایت کند؛ روایت شده است که چون در جنگ احد دندان های میانی پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) شکست و صورتش شکافته شد، این حادثه بر یارانش سخت گران آمد و گفتند: «کاش نفرین شان کنی.» فرمودند: «انی لم ابعث لعاناً و لکنی بعثت داعیاً و رحمةً اللهم اهدی قومی فانهم لایعلمون» «من برای لعن و نفرین مبعوث نشده ام، بلکه برای دعوت به حق و از سر مهر برانگیخته شده ام، بار خدایا قوم مرا هدایت فرما که آنان سخت نادانند.» می فرمود: جوانمردی و مردانگی ما خاندان، در گذشتن از کسانی است که به ما ستم کرده اند و بخشش، به کسانی است که ما را محروم ساخته اند.
پاسخ دادن به بدی
ایشان هیچ گاه، بدی را با بدی پاسخ ندادند و در کارهای خود انتقام جویی نکردند بلکه همواره عفو می کردند و بخشش از خود نشان می دادند؛ مگر آنکه حرمتی الهی، خدشه دار می شد که در آن صورت به پاس حفظ حرمت الهی انتقام می گرفتند؛ ایشان حتی، از کلیه اموری که برای آنها در شرع حد معین نشده بود، عفو و گذشت می فرمود.
آزار قریش بر حضرت
...