چچ هزاره

تپه قلاتستان مربوط به هزاره اول (پیش از میلاد) است و در شهرستان پیرانشهر، بخش مرکزی، دهستان لاهیجان، روستای خالدار واقع شده است. این اثر در تاریخ ۳۰ دی ۱۳۸۵ با شمارهٔ ثبت ۱۶۸۶۷ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

در آغاز سال ۲۰۱۲، حزب دموکرات هزاره بدلیل كشتار مردم هزاره در كویته و افغانستان تظاهرات کردند که دامنه آن به بسیاری از کشورهای جهان کشیده شد و اعتراضات گسترده‌ ای را به دنبال داشت.

گر ز کافر بود هزار سوار چشم تو میر آن هزاره بود

همان که شست ز خاط جواب نامه من هزاره نامه ننوشته را جواب رساند

تپه چغارمگه مربوط به هزاره سوم و ۲ قم است و در شهرستان چرداول، روستای بابامرادی علیا واقع شده و این اثر در تاریخ ۹ اردیبهشت ۱۳۸۲ با شمارهٔ ثبت ۸۴۷۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

از هزاره سوم پیش از میلاد سوریه محل اشغال و مبارزه متوالی سومری‌ها، ابلایی‌ها، آکادی‌ها، آشوری‌ها، مصری‌ها، هیتی‌ها، هوری‌ها، میتانی‌ها، عموری‌ها و بابلی‌ها بوده‌است.

کشف کوره‌های ذوب فلز که از نخستین کوره‌های ذوب فلز دنیا محسوب می‌شود و مربوط به هزاره‌های چهارم و اول قبل از میلاد برخی از ویژگی‌های این محوطه باستانی است.

این شهر مهم‌ترین و تنها شهر دارای اکثریت ازبک در سراسر افغانستان است. اگر چه بیشتر مردم این شهر ازبک‌ها هستند ولی تعداد بسیاری ازپشتون‌ها ترکمن‌ها، تاجیک‌ها، هزاره‌ها و عرب‌ها در این ولایت ساکن هستند. عرب‌های این شهر نیز فارسی‌زبان هستند.

در دسامبر ۱۹۷۹، اتحاد جماهیر شوروی به افغانستان حمله کرد و کنترل کابل را به دست گرفت. این حمله با مقاومت شدید اقوام مختلف از جمله هزاره‌ها مواجه شد. هزاره‌ها، که پیشتر از سیاست‌های دولت کمونیستی نگران بودند، به سرعت به صفوف مقاومت پیوستند.

چو کوت هزاره به ایران و روم نبینند هرگز به آباد بوم

تپه فیض اّباد۲ مربوط به هزاره اول است و در شهرستان آبیک، روستای میان کوه واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۸۰ با شمارهٔ ثبت ۵۴۹۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

بحر خجل ز موج او، چرخ کمینه اوج او ساخته نیست فوج او، از صده و هزاره ای

کجا پروای چون مو سوته دیری چو مو بلبل به گلزارت هزاره

مرا به ششدر غم بسته در هزاره عشق زیاده می کنی از جور یک یکم چو زیاد

پژوهش‌های باستانشناسی در اوتار پرادش کنونی نشان از کاربرد آهن میان ۱۸۰۰ تا ۱۲۰۰ پیش از میلاد دارد. می‌نماید که از آغاز سده ۱۳ پیش از میلاد گدازش آهن در هندوستان فراگیر شده باشد. یک مرکز آهنگری در خاور هند از هزاره یکم پیش از میلاد به جا مانده‌است. می‌نماید در آغاز این هزاره این صنعت در هندوستان گسترده شده باشد.

میر خمار هر چه شد تیره ز من زمان زمان می‌کشد از سپاهِ غم بر سرِ من هزاره‌ای

پوشاک و لباس مردم هزاره نقش مهم و ویژه‌ای در حمایت از هویت فرهنگی، سنتی و اجتماعی آنان دارد. پوشاک مردم هزاره به‌صورت دستی و ماشینی تولید و در افغانستان در اکثر نقاط کشور به‌ویژه در ولایات مرکزی افغانستان دوخته می‌شوند.