چوب بست زانویی

از قلل کوههای میزنو و چوب بست عبور و راهی را که از گرماب به رباط می‌رود در محلی ملاقات می‌کند که در یک ورستی شمال رباط است.

تیرچه یا الوار افقی به الوار چهارتراشی گفته میشود که در چوب بست سقف یا کف به کار میرود.

در سال ۱۴۶۰، به عنوان بیگ نیکوپلیس، حمزه در راس ارتشی قرار داشت که وظیفه حفاظت از سفارتی در نزد والاچیا را بر عهده داشت. در مسیر بازگشت، او و ارتشش در کمین ولاد شمشیرباز قرار گرفتند. حمزه همراه با افرادش توسط ولاد به چوب بست و این افتخار را به او داد که بالاترین سهم را در احترام به رتبه خود داشته باشد. به گفته لائونیکوس چالکوکوندیلز، محمد با شنیدن این سخن، از عصبانیت از کوره در رفت و به محمود پاشا ضربه زد که این خبر را آورده بود.

ساختمان قديم امامزاده از خشت و گل ، و به صورت گنبد آسيايى ساخته شده و بسيارسنگين وزن بود. بالاى آن يك گنبد مخروطىشكل با كاشى فيروزه اى ساخته شده بود و ضريحى چوبى و مشبك با قاب تخته هاىخيلى نازك روى مرقد قرار داشت . هنگام تخريب سقف ، براى اينكه آسيب به ضريح واردنشود و نشكند، چوب بست خيلى محكم باتخته و چوب هاى قطور دور ضريح نصب شدهبود. كارگران گنبد مخروطى شكل كاشى كارى شده را برداشتند، و چون سقف شكستخورده بود ساعت هم 10 صبح بود، پايين آمدند تا معمار بيايد از وى كسب تكليف كنند.آخرين نفر كه پايين آمد، سقف يكمرتبه سقوط كرد چوب بست با همه محكمى اش تكه تكهشد و آوارها بدون اين كه روى ضريح بريزد دو طرف ضريح قرار گرفت . علىالقاعده در چنين وضعيتى ضريح بايد خورد مى شد و فشار وارد به طرين ضريح كه دهها تن بود آن را له مى كرد، ولى ضريح هيچ آسيبى نديد.

گنبدها بیضی شکل با تخته سنگها روی قالب هلالی تاق گذاشته شده است. گنبدها بر روی دیوارها با پیش آمدگی به میزان 0.05 متر آغاز گردیده است. بر روی هر دیوار سه حفره با قطر 0.20 متر وجود دارد ، که برای تحمل چوب بست تاقها و کفهای موقتی بوده است. آنچه از چوبها در این بنا به جا مانده است همه با پوششی از ملاط ویژه پوشانیده شده است تا از عوارض طبیعی نگهداری شود. از این چوبها تا سالهای اخیر مقداری به جا مانده بود و اکنون جز اندکی همه از بین رفته است. مهراز (معمار) به وجود آوردنده ی بنا را به کیفیت تهیه ی ملاط توجهی ویژه داشته است ، و در این باره بیش از تهیه ی سنگهای دیوار کوشش داشته است. سنگها ورقه هایی از شیست کم ستبراست. این سنگ به راحتی ورقه ورقه می شود و همین نکته شوند سنگ چینی به شکل پشت ماهی است که به روشنی در دیوارهای خاور و باختر فابل دیدن است. از آثار به جا مانده نمی توان دانست که این بنا را پیرایه های نیز بوده است یا نه؟. راهرو و دورسازی تالار که در بالا قرار دارد امکان تصور ساختن نوعی پیرایه به صورت منبت یا مولور(Moulure) را می دهد؛ دور از ذهن نیست که درون ساختمان به شیوه ای زیبا و ظریف گچ کاری شده بوده باشد. در تمام آتشگاه های بازمانده از دوره ساسانی آرایش نخستین از بین رفته و اندود زیر آن نیز فروریخته و در نتیجه اصل دیوار با مصالح نخستین نمایان است.

حادثه مهمترى كه در واقع باعث آغاز نهضت به طور جدى و فراگير شد مساله به چوببستن بازرگانان بود. ماجرا از اين قرار بود كه در حين جنگ روس و ژاپن ، قند گرانشد،علاء الدوله حاكم وقت تهران تعدادى از بازرگانان را كه در اعتراض بهاعمال مسيو نوز تحصن كرده بودند به بهانه گران كردن قند و در واقع به قصدگوشمالى مردم احضار كرد و به چوب بست . با انتشار اين خبر بازاريان مغازه ها رابستند و به عنوان اعتراض در مسجد بازار اجتماع كردند. دولت به وحشت افتاد و بادخالت امام جمعه تهران قرار شد كه فرداى آن روز جهت اخذ تصميم به مسجد شاه بروند.

این چوب بست‌ها جهت افزایش استحکام و مقاومت بادگیر در مقابل فشار باد است و به صورت کششی کار می‌کنند و نمی‌گذارند که پره‌های داخلی و بدنه بادگیر از یکدیگر جدا شوند. علت آنکه انتهای این چوب‌ها را نمی‌برند این است که در زمان تعمیر و مرمت بادگیر، داربست‌ها را به این چوب‌ها متصل می‌کنند و از روی داربست‌ها، تعمیرات لازمه را انجام می‌دهند.

چنین گمان می‌رود که دیوار موقتی در زمان صلح، به عنوان عنصر پیش‌ساخته ذخیره و نگهداری می‌گردید. ساخت و ساز اینگونه از استحکامات اغلب به وسیله سوراخ نمودن بخشی از دیوار و نصب چوب بست صورت می‌گرفت. این سوراخک‌های ایجاد شده که به نام سوراخ کف چوب بست نامیده می‌گردیدند. اغلب و حتی پس از برچیدن دیوار موقتی بر روی بدنه اصلی حصار باقی می‌ماندند و به عنوان حمایت‌کننده داربست مجدداً مورد استفاده قرار می‌گرفتند.

اغلب بادگیرها، دارای چوب بست‌هایی هستند که دو طرف دهانه بادگیر را به هم متصل می‌کنند و انتهای این چوب بست‌ها از بدنه بادگیر بیرون می‌باشد.

دروازه چوب بست مربوط به دوره افشار است و در شهرستان کلات واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۳ فروردین ۱۳۴۶ با شمارهٔ ثبت ۶۶۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.