معنی کلمه پیشینه روحانیت در عصر رسالت در دانشنامه اسلامی
عمده ترین مراکز آموزشی در صدر اسلام، مساجد بودند که «مسجد النبی» در مدینه، کهن ترین آنها در تاریخ آموزش اسلامی به شمار می آید. بر این اساس مسجد، یکی از نهاد های فعال آموزشی و فرهنگی، و کهن ترین دانشگاه اسلامی در تاریخ آموزش اسلامی به شمار می رود.
غنیمه، عبدالرحیم، تاریخ دانشگاه های بزرگ اسلامی، ترجمه نورالله کسایی، ص۴ - ۵.
شهید مطهری درباره آغاز جنبش علمی در اسلام می نویسد: جوشش و جنبش علمی مسلمین از مدینه آغاز شد. اولین کتابی که اندیشه مسلمین را به خود جلب نمود و مسلمین در پی تحصیل آن بودند، قرآن و پس از آن، احادیث بود، این بود که اولین حوزه علمی در مدینه تاسیس شد. برای اولین بار، عرب حجاز در مدینه با مساله استادی و شاگردی و نشستن در حلقه درس و حفظ و ضبط آن چه از استاد می شنود، آشنا شد. مسلمین با حرص و ولع فراوانی آیات قرآن را که به تدریج نازل می گشت، فرا می گرفتند و به حافظه می سپردند و آن چه را که نمی دانستند، از افرادی که رسول خدا آن ها را مامور کتابت آیات قرآن کرده بود و به «کتاب وحی» معروف بودند، می پرسیدند، در مسجد پیامبر، رسماً حلقه های درس تشکیل می شد و به بحث و گفت و گو درباره مسائل اسلامی و تعلیم و تعلم پرداخته می شد.
مطهری، مرتضی، خدمات متقابل اسلام و ایران، ص۴۳۷.
عنصر دانش و آموزش در اسلام، از ابتدا مورد توجه خاص بوده و جایگاه والایی داشته است. نخستین آیات قرآن، از معرفت و دانش سخن می گویند و مساله خواندن و آموزش را از ابتدا به پیامبر گوشزد می کند: «اقرا باسمِ ربِّکَ الّذی خَلَق خَلَق الانسانَ من عَلقٍ اقرا و ربُّک الاکرمُ الذی عَلَّم بِالقلمِ؛
علق/سوره۹۶، آیه۱-۵.
...