معنی کلمه پیدایش شیعه در دانشنامه اسلامی
صرف نظر از مبدا و زمان تکوین و پیدایش که در این مقاله به تفصیل به آن خواهیم پرداخت، ذکر این نکته ضروری می نماید که که شیعه به پیروی از رهبر خود امام علی (علیه السّلام) و در پرتو رهنمودهایش و به موازات حفظ اصول عقیدتی خود همواره مدافع کلیت اسلامی و وحدت صفوف اسلامی و آرمانهای اصیل اسلامی بوده است. امام علی (علیه السّلام) خود به خاطر مصلحت اسلامی و با توجه به شرایط عینی جامعه آن روز که بقای اساس در درجه اول اهمیت قرار داشت نه تنها برای احقاق حق خود به نبردی برنخاست بلکه برای بیعت نکردن نیز دست به شمشیر نبرد تا دشمنان دیرینه اسلام نقطه ضعفی در جامعه نو بنیاد اسلامی نباید و در انهدام ارکان رسالت نکوشد. او از مرگ بیم نداشت و همواره در آرزوی شهادت بود ولی به این اصل رسیده بود که مصلحت اسلام در آن شرایط ترک قیام و بلکه همگامی و همکاری بود. حضرت در نامه ای خطاب به مالک اشتر به این نکته تصریح دارد. سیره و مرام با پیشوایان ما نیز همین بوده است که همواره مصالح عالمیه مسلمین و جوامع اسلامی را بر هر چیز دیگری ترجیح می دارند. در زمان کنونی نیز دشمنان و مخالفان آرام ننشسته اند و به فحاشی و ناسزاگویی برخاسته اند و در کتب و مجلات خود باز می کوشند که یاوه های اسرائیلی و افسانه های واهی «ابن سبایی» را نشر سازند. مسلما وظیفه یک شیعه راستین در این شرایط مقابله به مثل و ناسزاگویی نیست و در شان آنها نیست که چنان باشند. تردیدی نیست که غرض ورزیهای اشخاصی همچون ابن تیمیه، احمد امین مصری، موسی جارا و عبدالله بن باز باعث شده است تا گروهی عوام، شیعه را افرادی مشرک و غالی و خطرناک بپندارند و در نتیجه شکاف بین صفوف مسلمین را عمیقتر کنند اما با این وجود ما باید تلاش کنیم تا یک کار اساسی و علمی و تحقیقی ارائه کرده و شیعه و تشیع را به جهان معرفی کنیم. این اساسی ترین راهی است که ما می توانیم در برنامه های خود در نظر داشته باشیم، در این راه بکوشیم و از هیچ تهمت و فترایی نهراسیم اگر شیع راستین علی (علیه السّلام) هستیم! هر ملتی که به نوشتن تاریخ و گذشته خویش کم و بیش اهمیت می دهد و شیعه نیز از این امر مستثنی نیست. در این نوشته مختصر بنده به دنبال اثبات این حقیقت هستیم که شیعه و تشیع از روزهای نخستین طلوع اسلام وجود داشته و به ما رسیده است و ریشه در عبدالله بن سبا و ایرانیان و...ندارد. و این حقیقت فقط از بعد تاریخی مطرح و مورد بررسی قرار می گیرد.
ذکر چند نکته
قبل از اختتام این مقدمه توجه خوانندگان ارجمند را به نکاتی چند جلب می نماییم.
← نکته اول
شیعه از نظر لغت به معنی یاران و پیروان و انصار است. این لفظ به همین صورت بر مذکر و مونث، مفرد و جمع اطلاق می گردد.از نظر اصطلاحی این واژه به فرد با افرادی اطلاق می گردد که دوستدار علی (علیه السّلام) و فرزندانش باشند و به امامت آنها اعتقاد داشته باشند. تا آنجا که اگر واژه شیعه بدون قید و شرط به کار برده شود و قرینه ای در کار نباشد اذهان به معنای فوق منصرف خواهند شد.اینک به منظور اثبات آنچه ذکر شد به مواردی استشهاد می گردد:۱- ابن خلدون چنین می نویسد «شیعه از لحاظ لغوی به معنی یاران پیروان است و در اصطلاح فقها بر پیروان علی و فرزندانش اطلاق می گردد.۲- در موارد ذیل شیعه به معنای لغوی خود یعنی یاران و پیروان اطلاق گردیده است.الف) «ان احسان بن مالک فی محاد؟؟ مع زمیل له قال و انا اشهد لئن کان دین یزید بن معاویه...انه الیوم و شیعته علی حق» ب) «و من انخاز الهیم من اهل خراسان من شیعة بنی امیه» ۳- در مواردی ذیل شیعه در معنی اصطلاحی خود بکار رفته است:الف) «ان الامام علیا اقام و من معه من شیعة فی منزله بعد ان تمت البیعه لابی بکر» ب) «وانما قیل لهم الشیعه لانهم شایعوا علیا؟؟ و تقدمونه علی سائر اصحاب رسول الله (صلی الله علیه و آله وسلّم) » ج) «ان الشیعه هم الذین شایعوا علیا علی الخصوص و قالوا بامامته و خلافته نصا و وصیتا، اما جلیا او خفیا...» د) «و من افق الشیعه فی ان علیا افضل الناس بعد رسول الله (صلی الله علیه و آله وسلّم) و احقهم بالامامه و ولده من بعده فهو شیعی و ان خالفهم فیما عدا ذلک فما اختلف فیه المسلمون فان خالفهم فیما ذکرنا فلیس شیعیا» این تعریف ابن خرم که جامعترین تعاریف است از این جهت نیز حائز اهمیت است که وی اعتراف کرده است که اساس و جوهره تشیع در این است که علی (علیه السّلام) را بعد از پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) افضل مردم دانسته و امامت در فرزندان او میداند. لذا فرقه هایی از قبیل زیدیه و غلا که افضلیت حضرتش را منکر شده و یا قائل به الوهیت وی گردیده اند از تحت این تعریف خارج شده و حسابی جداگانه دارند.
زمان ظهور و پیدایش شیعه
...
[ویکی اهل البیت] واژه «شیعه» در لغت به معنای اَتباع، انصار و پیروان آمده است؛ بدین معنا که اگر کسی از شخصی پیروی کند و دوستی و محبت او را در دل داشته باشد و از او حمایت نماید، به او «شیعه» گفته می شود.
لفظ «شیعه» به این معنا بر مفرد، جمع، مرد و زن ـ بالسّویّه ـ اطلاق می شود و به همین معنا، در قرآن کریم بکار رفته است؛ آنجا که می فرماید: «هذا مِن شیعتِه و هذا مِن عدوّهِ فاستغاثَهُ الّذی مِن شیعتِه عَلی الّذی مِن عدوِّه» (سوره قصص: 15)؛ یکی از پیروان او ـ حضرت موسی علیه السلام ـ و دیگری از دشمنانش. آن که از پیروانش بود، بر ضد کسی که دشمن وی بود، از او یاری خواست.
همچنین کلمه «شیعه» در لغت، به معنای فرقه و طایف های که بر امری موافقت کنند، بدون تبعیت و پیروی از یکدیگر نیز آمده و به همین معنا در قرآن مجید نیز به کار رفته است. «و اِنّ من شیعتِه لابراهیمُ» (سوره صافات: 83)؛ بی گمان، ابراهیم از شیعیان او (حضرت نوح) است.
معلوم است که حضرت ابراهیم علیه السلام صاحب شریعتی مستقل بوده و از حضرت نوح علیه السلام پیروی نمی کرد، ولی به دلیل آن که او در دین و دعوت به توحید، با حضرت نوح علیه السلام هماهنگ بود و هر دو هدف واحدی را دنبال می کردند، از این رو به «شیعه نوح» تعبیر شده است.
«شیعه» به مفهوم کلامی آن به گروهی از مسلمانان اطلاق می شود که ولایت و محبت علی بن ابی طالب علیه السلام و سایر امامان معصوم علیه السلام از فرزندان او را در دل دارند و از ایشان پیروی می کنند.
به عقیده شیعیان، منصب امامت و خلافت رسول خدا صلی الله علیه و آله همانند نبوت، یک منصب الهی است و از این رو امام باید با نص خاصی از جانب خدا یا رسول او صلی الله علیه و آله تعیین شود و مردم نمی توانند از پیش خود، امام و جانشین پیامبر صلی الله علیه و آله را مشخص سازند. شخص امام نیز باید از ویژگی هایی از قبیل عصمت برخوردار باشد، وگرنه هر کسی لیاقت و شایستگی احراز مقام امامت را ندارد.
هر چند معنای لغوی کلمه «شیعه» اختصاص به گروهی خاص ندارد و به مطلق انصار و اتباع اطلاق می شود ولی در اصطلاح کلامی این واژه اسم خاصی برای پیروان امام علی علیه السلام قرار گرفته است، به گونه ای که هرجا با شنیدن آن، همین معنا به ذهن تبلور می کند؛ زیرا یکی از ویژگی های این گروه اعتقاد به برتری حضرت علی علیه السلام بر همه صحابه پیامبر صلی الله علیه و آله است و بدین روی، از او پیروی می کنند.