معنی کلمه پنج سفر موسی در لغت نامه دهخدا
پنج سفر موسی. [ پ َ س ِ رِ ] ( اِخ ) کتاب های پنجگانه ای است که در اول مجلد عهد عتیق واقع است و این قسم از کتاب مقدس را در2 تو 34:14 «کتاب توراة خداوند که بواسطه موسی نازل شد» نامیده است و در کتاب 2 تو 17:9 «کتاب توراة خداوند». خوانده شده و در2 پاد 23:21 «کتاب عهد» و در عز 7:6 «توراة موسی » و در نح 8:1 «کتاب توراة موسی » و در عز 6 : 18 و نح 13:1 و2 تو 25:4 و 35:12 «کتاب موسی » و در مت 12:5 «تورات » و در لو10:26 و یو 8:5 و17 «تورات » خوانده شده. سفر پیدایش از تاریخ اوّل خلقت تا فوت یعقوب گفتگو می کند؛ سفر خروج از تأسیس احکام دینیه بر کوه سینا، سفر لاویان از نظم و نظام احکام دینیه و شرایع و قواعد و حدود سبط لاوی صحبت میدارد، سفر اعداد از مسافرت بنی اسرائیل در دشت و فتح اراضی کنعان گفتگو میکند، سفر تثنیه تکرار و مراجعی شرایع را بطور اختصار مذکور میدارد و مجموع این پنج کتاب نظام و قواعد دین موسوی را بواضحی بیان مینمایند و در کتاب اوّلی و آخری صفات و وقایع عمومی که نسبت به عموم بشر دارد بیشتر از کتاب اعداد و لاویان و خروج دیده میشود و صفات ووقایع این سه کتاب بیشتر اختصاص به بنی اسرائیل دارد یعنی سفر خروج وضع نبوت نظام موسوی و سفر لاویان وضعکهانتی و سفر اعداد وضع سلطنتی را بیان میکند. و درآخر کتاب تثنیه خبر موت و دفن موسی مذکور است و اسماء اماکنی که ابداً از برای آن اماکن جز بعد از فتح کنعان و حبرون مستعمل نبوده مذکور است. بطوری که در منقولات فوق ذکر شده قرن ها مسیحیان عقیده داشتند که نویسنده پنج کتاب موسی خود او بوده است. یکی دو قرن پیش این مطلب کراراً تحت مباحثه درآمده و یک عدّه ازعلماء عقیده دارند که این کتاب سالها بعد از موسی از روی چند نسخه ای که هم با دست موسی و هم با دست سایرین نوشته شده است از تواریخ مختلفه جمعآوری شده و بشکل حالیه درآمده است اما باز معدودی از علماء به این عقیده معتقدند که تمام این پنج کتاب جز فصل آخر سفر تثنیه بوسیله موسی نوشته شده است اگر چه شاید نسخه دیگری که در زمان او وجود داشته بکار برده باشد. هزارها از اشخاص مسیحی حقیقی بعقیده این دسته و آن دسته متمسک شده اند اما در هر یک از این دو حالت که باشد از اهمیت حقایق روحانی این کتب نمی کاهد. در اینجا نمی شود شرح جزئیات عقیده این دو دسته را بیان کرداما از هر یک دلائل مهمّه ای را اشعار میدارد. آنهائی که عقیده دارند موسی این پنج کتاب را نوشت دلائل ذیل را اقامه میکنند و هنوز معتقدند که موسی نگارنده این کتب بوده است. 1 - در پنج کتاب موسی واضح است که او شخصاً نویسنده بعضی از قسمتهای آن بوده : خر17:14اعد 33:2 تثنیه 31:19 و 22 و 30 تثنیه 32:44 خر 15:1-18 خر 24:4 تثنیه 31:9 نسخ و عبارات کتابهای دیگر عهد عتیق یوشع 1:7 و 8 عزرا 6:18 و گفتار مسیح و رسولانش در این باب شهادت بر کتاب موسی میدهند ( مرقس 10:3-5 و12:62 ). 2 - روایات مسیحیان و یهودیان چنین حاکی است که موسی نویسنده این کتب بوده است. 3 - بعضی از وقایع که در این کتب ذکر میشود بعد از موسی اتفاق افتاده این اسامی و وقایع ممکن است که پس از موسی علاوه شده باشد اما موسی خود باز نویسنده اغلب این کتب بوده است. بسیاری دیگر از این اسامی و وقایع را بطریق دیگر میتوان شرح داد. 4 - موسی بواسطه تحصیل و تربیتش در مصر استعداد و توانائی نوشتن این پنج کتاب را داشته و هم اسرائیلیان آن عصر از خواندن و نوشتن سررشته داشته اند از این جهت احتمال کلی می رود که موسی این پنج کتاب را برای آنها نوشت. هیچ ضدّیت و خللی بر او وارد نمی شود که او نسخه ها و قوانین امرافل را بکاربرده باشد ملاحظه در امرافل. اشخاصی که عقیده دارند موسی نویسنده این کتب نبوده