نفتی شدن

در واقع کشمکش اصلی و حل ناپذیر میان ایران و بریتانیا در مناقشه نفتی بحث «کنترل» بود و آمریکا نیز از ابتدا در این زمینه با بریتانیا همدست بود. در این راستا سیاست دولت‌های آمریکا و بریتانیا پذیرش «لفظی» ملی شدن صنعت نفت در نظر و تداوم کنترل ارسال نفت به بازارهای جهانی در عمل بود.

اگرچه ایران که تحت تأثیر انگلیس بود، پس از جنگ جهانی دوم مستقل بود، اما منابع نفتی آن، که در آن زمان بزرگترین کشور جهان تخمین زده می‌شد، تحت پایتخت انگلیس است و هم خزانه داری ملی ایران و هم مردم سود می‌برند. در شرایطی بود که به اندازه کافی نمی‌چرخید. در میان آنها، ایران ملی شدن نفت را در سال ۱۹۵۱ اعلام کرد. انگلیس سرکوب کشتی جنگی را به خاورمیانه اعزام می‌کند و به جامعه جهانی می‌گوید غرق شدن یک نفتکش که برای خرید نفت آمده‌است. ایران نگرش خود را نسبت به انگلیس، که تحریم‌های اقتصادی عملی را تحریم می‌کند، محکم کرد. اینها بحران آبدرین نامیده می شد و اوضاع به گونه ای بود که جنگ نزدیک می‌شد.

وی همچنین در عملیاتی با هدف نابود کردن نفتکش کویتی اس‌اس بریجتون که با پرچم آمریکا در خلیج فارس تردد می‌کرد و از سوی ناوگان آمریکا اسکورت می‌شد، حضور داشت که در نهایت منجر به آسیب نفتکش شد. عراق حمله به پایانه‌های صادرات نفت ایران و نفتکش‌های ایرانی را در خلیج فارس آغاز کرد و ایران نیز متقابلاً اعلام کرد که نفتکش‌های متحدین عراق که از بنادر خود تسلیحات نظامی عراق را انتقال داده و مبالغ عظیمی کمک مالی برای جنگ در اختیار عراق قرار داده بودند را هدف قرار می‌دهد. کویت از بزرگ‌ترین حامیان عراق در جنگ با ایران بود. با توجه به سواحل کم عراق در خلیج فارس و نابود شدن اسکله‌های عراق توسط نیروی دریایی و هوایی ایران در آغاز جنگ، عراق بخشی از نفت خود را توسط کویت صادر می‌کرد. در پی تصمیم ایران برای قطع صادرات نفت عراق از طریق نفتکشها و بنادر کویت و پاسخ دادن به حملات گسترده عراق به پایانه‌های نفتی نفتکش‌های ایرانی، کویت از شوروی و آمریکا خواست اسکورت نفتکش‌هایش را تا خروج از تنگه هرمز بر عهده گیرند.

مراکش در ساحل جنوبی دریای مدیترانه و جنوب تنگه جبل الطارق قرار دارد که توسط آن ارتباط میان دریای مدیترانه و اقیانوس اطلس فراهم می‌شود. از سویی مراکش از جایگاهی راهبردی در میان کشورهای شمال آفریقا برخوردار است چرا که علاوه بر واقع شدن در حوزه جنوبی دریای مدیترانه و جنوب تنگه جبل الطارق و نزدیکی به اروپا (نزدیکترین کشور آفریقایی به اروپاست)، این کشور در مجاور اقیانوس اطلس است اندوخته عظیم ماهیان گوناگون در آب‌های نزدیک به این سرزمین قرار دارند. دسترسی به دریای آزاد و وجود منابع عظیم فسفات و دیگر مواد کانی بر اهمیت مراکش می‌افزاید و چنانچه صحرای غربی را به‌عنوان بخشی از این کشور در نظر بگیریم بر امکانات راهبردی آن افزوده می‌گردد چرا که صحرای غربی دارای ذخایر نفتی، فسفات و گاز است و ذخایر ماهیان اقیانوس اطلس در آب‌های مجاور صحرای غربی بسیار غنی است.

اولین شواهد ورود بیماری هلندی به اقتصاد ایران به سال ۱۳۵۳ شمسی بر می‌گردد. در این سال تحت تأثیر چهار برابر شدن قیمت نفت بودجه عمومی کشور به دو برابر افزایش یافت و دولت پهلوی در آن زمان با طرح شعار آموزش رایگان و کاهش قیمت کالاهای اساسی انتظارات عمومی را افزایش داد اما به دلیل رشد واردات و کاهش سطح تولیدات داخلی هم‌زمان با کاهش ۱۴ درصدی درآمدهای نفتی در فاصله سال‌های ۱۳۵۵ تا ۱۳۵۷ دوره‌ای از رکود اقتصادی آغاز شد و به دلیل افزایش نقدینگی نرخ تورم سالانه کشور تا سال ۱۳۵۷ به‌طور متوسط به ۳۵ درصد رسید. این در حالی بود که دولت در آن زمان خود را متعهد به صرف هزینه‌های هنگفت عمومی‌کرده بود و کاهش درآمدهای نفتی به دلیل کاهش قیمت نفت سبب کاهش توانایی عملی دولت در پاسخ به مطالبات عمومی شد.

زمانی که دلارهای نفتی به ایران سرازیر شد، حسین فردوست توسط محمدرضا شاه پهلوی به عنوان «بازرس شاهنشاهی» منصوب گشت تا فساد ناشی از این سرازیر شدن را که سراسر نظام اقتصادی و اداری کشور را فراگرفته بود را مهار کند. او دوباره تشکیلات را سازماندهی کرد و مشغول تحقیق و بررسی شکایات و گزارش‌ها شد، اما هزاران پرونده فساد اقتصادی را اکثراً بدون هیچ رسیدگی به بایگانی راکد دادگستری فرستاد.

الف-کاهش درآمد نفتی از طریق محدود شدن صدور نفت

چند ماه بعد، بحران کم‌تر شد. تحریم در ماه مارس ۱۹۷۴ بعد مذاکرات در اجلاس سران نفتی در واشینگتن برداشته شد اما تأثیرات آن در کل دهه ۱۹۷۰ باقی ماند. قیمت انرژی که به دلار بود دوباره در ادامه سال افزایش یافت و باعث ضعیف شدن موقعیت رقابتی دلار در بازار جهانی شد.

پیش از روی کار آمدن دولت رئیسی با وضع مجدد تحریم‌های آمریکا در سال ۲۰۱۸ توسط دولت ترامپ، کاهش فروش نفت منجر به کاهش تولید ناخالص ملی ایران شده بود. همچنین اقتصاد ایران لطمات سنگینی از بروز دنیاگیری کووید ۱۹ دید. با تسهیل شدن محدودیت‌های کووید ۱۹ در جهان در سال ۲۰۲۱، نیاز جهانی به نفت افزایش یافتو دولت بایدن هم با وجود حفظ سیاست فشار حداکثری سلف خود تحریم‌ها را به شدت قبل اعمال نکرد. این باعث شد صادرات نفت ایران به‌طور قابل توجهی افزایش یابد و ظرف سه سال سه برابر شود، که به همراه افزایش قیمت نفت باعث شد درآمدهای نفتی ایران که در سال ۲۰۲۰ به پایین‌تر مقدار خود (۷٫۹ میلیارد دلار) رسیده بود به ۲۵٫۳ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۱ که مشابه سال ۲۰۱۵ (سال پیش از شروع برجام) بود افزایش پیدا کند. چین تقریباً تنها خریدار نفت ایران در این دوره بوده است.

نحوه ساخت و ساز در جزیره خارگ را می‌توان به دو گروه عمده ساخت و ساز سنتی و مهندسی تقسیم نمود. ساخت و ساز سنتی بیشتر به دست اهالی بومی و در گوشه شمال شرقی جزیره صورت گرفته‌است. مطابق قانون اهالی بومی اجازه اسکان و ساخت و ساز در ضلع شرقی باند فرودگاه جزیره را دارند و سایر نواحی جزیره در تسلط شرکت پایانه‌های نفتی ایران و وزارت دفاع جمهوری اسلامی ایران است. در این منطقه از جزیره بافت شهری فشرده و کوچه‌ها باریک و پیچ در پیچ و تراکم جمعیت بالا است. ساختمان‌ها یک طبقه و دارای حیاط کوچکی هستند. در سال‌های اخیر با پیشرفته شدن صنعت ساختمان سازی، به تعداد ساختمان‌های چند طبقه افزوده شده‌است. مصالح ساختمانی عمدتاً از بیرون جزیره تهیه می‌شوند. با افزایش جمعیت اهالی بومی و محدود بودن زمین، روز به روز بر اهمیت زمین‌های موجود افزوده می‌شود. شهر خارگ دارای میدانی کشیده و طولانی است که در مرکز آن فضای سبز و جدول‌بندی زیبایی دارد و دور تا دور میدان ردیف مغازه‌های کوچک خواربار فروشی و بوتیک‌های لباس و سایر مایحتاج اهالی قرار دارند. پیاده‌روی این میدان مسقف بوده دارای ستون و طاق نصرت است. این میدان مرکز امور تجاری جزیره است. سایر اداره‌ها و دایره‌های دولتی از قبیل بانکها (ملی، ملت، صادرات، تجارت، حکمت ایرانیان، انصار، سپه) آموزش و پرورش، سازمان تأمین اجتماعی، کمیته امداد امام خمینی، بهزیستی، مرکز بهداشتی درمانی، در این جزیره شعبه دارند.