معنی کلمه ناسخ التواریخ تاریخ قاجاریه در دانشنامه اسلامی
ناسخ التواریخ کتابی فارسی است در تاریخ عمومی عالم در نُه جلد که نویسنده، نوشتن آن را در 1258 هجری قمری به فرمان محمد شاه و تشویق حاجی میرزا آقاسی آغاز کرد و در 1274 به پایانش رساند. او کتاب نخست این جُنگ را در دورهای پنج ساله در دو جلد سامان داد (1263ه)؛ سپس در روزگار پادشاهی ناصرالدین شاه به نوشتن تاریخ قاجاریه دست زد و پس از پایان دادن به این بخش، به نوشتن دیگر جلدهای کتاب دوم ناسخ التواریخ (شش جلد) روی آورد. بخش تاریخ قاجاریه این کتاب، مستقل است و به شرح احوال و تبار و نسل و نسب قاجاریان و زمینههای پیدایی آنان را در صحنه سیاست از صفویه تا زندیه میپردازد. تاریخ برپایی حکومت قاجار را تا رویدادهای ده ساله پادشاهی ناصرالدین شاه در این اثر میتوان جست. سپهر در نگارش بخش قاجاریه این کتاب، از دیدهها و شنیدههای خود و اسناد و مدارک رسمی بهره برد.
دوره سه جلدی تاریخ قاجار از ناسخ التواریخ، تاریخ تأسیس خاندان قاجار و شرح سلطنت آقا محمد خان و فتحعلی شاه (جلد اول) و شرح سلطنت محمد شاه (جلد دوم) و ده سال نخست پادشاهی ناصرالدین شاه (جلد سوم) را در بردارد.
قاجار، دودمانی بود که از 5 تا میلادی بر ایران فرمان راند. قاجاریان از قبیله ای از ترکمان های استرآباد (گرگان) به شمار میرفتند که تبار خود را به کسی با نام قاجار نویان، از سرداران چنگیز می رساندند. نام این قبیله از «آقاجر»؛ یعنی جنگجوی جنگل سرچشمه میگیرد. پس از حمله مغول به ایران و میانرودان، قاجارها نیز همراه چند طایفه ترکمان و تاتار به شام کوچیدند. هنگامی که تیمور گورکانی به این سرزمین تاخت، قاجارها و دیگر کوچندگان را به بند کشید و سرانجام آنان را به خانقاه صفوی در آذرآبادگان بخشید و پس از آن، قاجارها به یکی از سازندگان سپاه قزلباش بدل شدند.
جلد نخست این کتاب با گفتاری درباره علت مقدم شدن تاریخ قاجار بر همروزگارانشان آغاز و با «بیان نسب سلسله قاجار و احوال نواب فتحعلی خان و پادشاهی و جهانگیری محمد حسن خان» و سرانجام کار وی دنبال میشود. این بخش از کتاب، به رویدادها زندگانی و ویژگیهای شخصی شاهان قاجار مانند حسینقلی خان، آقا محمدخان و فتحعلی شاه قاجار میپردازد و جلد دوم آن، ماجراهای روزگار محمد شاه و گزارش هایی درباره جنگ و دلاوریهای وی دربردارد.