نادر شاه و بازماندگانش

به نوشتهٔ کتاب «تاریخ قوم بیات» اثر نادر بیات، قوم بیات ناحیهٔ خراسان، در زمان نادر شاه افشار از منطقهٔ کرکوک عراق کوچ کرده و در مناطقی از جلگهٔ نیشابور و به‌طور عمده در روستای عبدالله گیو (نیشابور) و برخی از روستاهای همجوار آن ساکن گردیده‌اند.

او از دودمان معیرالممالک بود که از زمان نادر شاه افشار وزیر ضرابخانه و خزانه دار بوده‌اند تا زمان قاجار.

با قتل نادر شاه و تشکیل سلسلة دُرانّی در افغانستان و تصرف نواحی شرقی ایران، از جمله سیستان به دست احمد شاه ابدالی (دُرانّی) در سال 1160 هـ .ق موضوع حاکمیت ایران بر این ایالت از پیچیدگی خاصی برخوردار گردید، ضعف حکومت مرکزی ایران بعد از قتل نادر، موجب گسترش نظام شبه ملوک الطوایفی در ایران گردید، کشمکش­های جانشینان نادر و خاندان زندیه به این روند کمک شایان توجهی نمود. این امر موجب گردید حاکمان سیستان با ایجاد پیوند نزدیکتر با فرمانروای ابدالی افغانستان به حیات نیمه مستقل خود در دوران پر تنش ایران ادامه دهند.

سردار محمدهاشم که از آغاز سلطنت نادرشاه تا سال ۱۹۴۶ صدراعظم دولت سلطنتی برادرزاده اش محمدظاهرشاه بود، در آستانه استقلال شبه قاره هند سیاستِ اغماض و سکوت در مورد دیورند اتخاذ کرد. او در سال‌های صدارت خود در سلطنت محمدظاهرشاه به سیاستِ محمد نادر شاه در مورد دیورند متعهد باقی ماند.

به هوایِ تو کنم گردشِ باغِ ملّی به سراغ تو روم مقبرۀ نادر شاه

در عوض فداکاری کُردان قوچان در سپاه نادر شاه(قرن 18) این منطقه را به آنها دادند و در آنجا ساکن شدند.

پس از مرگ نادر شاه، حکومتهای ایران توجهی به قفقاز و آرتساخ نشان نداند و این مناطق به خودمختاری رسیدند. تا اینکه آقامحمد خان قاجار در سال ۱۱۷۴ آرتساخ را تحت حکومت مرکزی ایران قرار داد اما با وقوع جنگهای ایران و روس در زمان فتحعلی شاه و شکست ایران از روسیه تزاری، آرتساخ به همراه مناطق بسیاری از قفقاز در پیمان گلستان به روسیه ملحق شد.

وی پیش از به قدرت رسیدن، رئیس طایفه زند و از فرماندهان سپاه نادرشاه بود. در هرج‌ومرج ناشی از کشته‌شدن نادرشاه، جانشینان او درگیری فراوانی بر سر قدرت نمودند. در این شرایط، ایران وارد مرحله‌ای از عدم ثبات سیاسی و اقتصادی شدیدی گردید و به دلیل خلع قدرت دولت مرکزی، خان‌ها و حکام نواحی طغیان نموده و در صدد کسب استقلال بیشتر یا رسیدن به منصب پادشاهی برآمدند. چندین نفر به‌مدت کوتاهی به‌عنوان شاه ایران سلطنت کردند. احمدشاه درانی از سرداران افغان نادر در شرق ایران، میر نصیر خان احمدزئی از سرداران بلوچ نادر شاه در بلوچستان، محمدحسن‌خان قاجار در استرآباد و آزادخان افغان در نواحی شمال ایران و علیمردان خان چهارلنگ در نواحی بختیاری در صدد تشکیل حکومت و کسب قدرت بودند. در میان این آشفتگی‌ها، کریم‌خان از طایفهٔ زند نیز به لرستان بازگشت که خاستگاه‌شان بود. زند نیز به دنبال چنین هدفی بود. او تویسرکان و کزاز را تصرف کرد و توانست مهرعلی‌خان تکّلو، حاکم همدان، و حسنعلی خان، حاکم اردلان، را شکست دهد و حامیانی پیدا کند.

دو پرچم دیگر نیز از دورهٔ نادر شاه توصیف شده‌اند که دارای منابع معتبری نمی‌باشند. نخست پرچم شاهنشاهی نادر شاه با رنگ‌های قرمز و زرد و نشان شیر و خورشید که در رمان تاریخی «نادر شاه» — چاپ ۱۹۰۸ در لندن، یعنی سال‌ها پس از مرگ نادر — نوشتهٔ سر هنری مورتیمر دیورند (دوراند) توصیف شده است. باید توجه داشت که این کتاب صرفاً رمانی تاریخی است. رنگ‌های آن با آنچه هنوی توصیف کرده سازگار است ولی بودن نقش شیر و خورشید بر آن می‌تواند برخاسته از تخیل ادبی دیورند باشد و نمی‌توان آن را منبعی معتبر برای پرچم دورهٔ نادر شاه به‌شمار آورد. پرچم دیگر، پرچم سفیدرنگ سه‌گوشی است با لبه‌هایی به رنگ‌های سبز و سرخ که در مینیاتور پشت جلد کتاب نزهت‌الارواح آمده است و نبرد نادر شاه با محمد شاه گورکانی را به تصویر کشیده است. این مینیاتور در دورهٔ ناصرالدین شاه — یعنی سال‌ها پس از مرگ نادر — کشیده شده است. و متعلق به سال‌ها پس از مرگ نادر می‌باشد.

مقبره کوه شیدا/ گنبد شیدای نازدار یکی از مهمترین بناهای یادمانی استان کردستان است که در شهرستان دهگلان قرار دارد. این بنا، گنبدی سنگی مربوط به دوره ساسانی بوده که بعدها در قرون میانی اسلامی گنبدی نو با مصالح آجری در آن اجرا شده که از هر جهت جغرافیایی تا ده ها کیلومتر بر راه های ارتباطی منطقه تسلط داشته است.این مکان همچنین محل دفن سبحان وردی خان والی کردستان در زمان نادر شاه افشار است. و به احتمال زیاد محل دفن یک شاعر متخلص به شیدای نازدار هم باشد که بر اساس روایات آثار او هنگام هجوم مغولان معدوم گردیده است.

خاندان عرب شیبانی در دوره نادر شاه افشار به قدرت رسیدند.