ممشاد دینوری

«آن ستودۀ رجال، آن ربودۀ جلال، آن صاحب همّت زمانه، آن عالی‌دولت یگانه، آن مجرّدشده از کینوری، شیخ ممشاد دینوری، رحمه‌الله علیه....»

ممشاد دینوری (؟ - ۲۹۹ قمری) عارف، زاهد و صوفی ایرانی قرن سوم است. از خلفای جنید بغدادی بوده و بنا به برخی از روایات درگذشته ۲۹۸ یا ۲۹۹ هجری قمری می‌باشد. شیخ ممشاد اگر چه اصالتاً دینوری بوده اما محل زندگی او در بغداد بوده است. سخنان او در تذکرةالاولیا عطار نیشابوری و نفحات الانس نقل شده و عطار نیشابوری نیز به صورت جداگانه به توصیف احوال و رفتار او در زندگی ساده اش پرداخته است.

اطلاع دقیقی از زمان تولد و درگذشت ممشاد دینوری در دست نیست. اما قدر مسلم وی از مریدان جنید بغدادی بوده و از معدود کسانی که می توانستند روایات مربوط به اهل طریقت را منتشر کنند. او در دوران مقتدر عباسی می زیسته و در تصوف جایگاه ویژه ای دارد و در شجره نامه سلسله خلافت و روایت کبرویه از او یاد شده است.

عطار نیشابوری در تذکره‌الاولیاء فصلی را تحت عنوان «ذکر شیخ ممشاد دینوری رحمه‌الله علیه» به او اختصاص داده‌است که اینگونه آغاز می‌شود:

در اختلاف میان سرداران دیلمی، حکومت طبرستان و دیلمان به مردآویج گیلی رسید که سلسله آل زیار را بنیان‌گذارد. او با کشتن داعی صغیر (به خون‌خواهی هروسندان)، نشان داده بود که مردی کینه‌توز است. مردآویج زمانی که به حکومت رسید، از اعتقادات اسلامی به‌دور بود، آن‌چنان‌که در فتح دینور، تلاش ابن ممشاد دینوری ـ صوفی و زاهد معروف ـ برای جلوگیری از کشتار و غارت مردم به جایی نرسید؛ و او را نیز بااینکه به قرآن متوسل شده بود، کشتند. مردم دینور برای گرفتن کمک به بغداد رفتند. «روهای خود را سیاه کرده با وای گفتن و استغاثه وارد بغداد شدند و قرآن‌ها برچوب زدند و گفتند: مردآویج جیلی آنان را کشتار کرده‌است. استغاثه می‌کردند». فریاد دادخواهی آنان به‌جایی نرسید؛ زیرا خلیفه و وزیرش قدرت جلوگیری از مردآویج را نداشتند. مردآویج که اعتقادات مذهبی خاصی از او به‌ثبت نرسیده‌است، برای تأیید حکومتش نیاز به منشور خلیفه داشت و لازم بود لباس سیاه عباسیان بر تن کند تا بماند و حکومتش رسمیت یابد و چنان کرد.