معنی کلمه مقولات عرضی در دانشنامه اسلامی
اجناس عالیه را که محمول و منتسب به موضوعات جوهری هستند مقولات عرضی می گویند. مشهور فلاسفه از زمان ارسطو، عرض را به مقولات نه گانه تقسیم نموده و جواهر را تحت یک مقوله دانسته و در تقسیم عرض به نه قسم چنین گفته اند: عرض یا لذاته قبول قسمت می کند و آن "کم" است… یا نه، و آن هم یا لذاته اقتضای نسبت دارد یعنی مفهومش بالقیاس معقول می شود یا نه، قسم دوم که اقتضای نسبت ندارد "کیف" است و قسم اول بر هفت قسم است: این، متی، وضع، ملک، اضافه، ان یفعل و ان ینفعل.
اثبات عرض بودن مقولات نه گانه
بر عرض بودن مقولات نه گانه به طور کلی از دو طریق می توان استدلال کرد: ۱. نیازمندی و وابستگی هر یک از نه مقوله به موضوع و صدق تعریف عرض بر آن که شاهد عرض بودن آن است. ۲. بی نیازی جوهر از آن ها و بقای جوهر با تبدل و دگرگونی هر یک که دلیل جوهر نبودن آن است.
مستندات مقاله
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است: • خوانساری، محمد، منطق صوری.• علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید.• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.• آیتی، محمد ابراهیم، مقولات و آرای مربوط به آن.• فیّاض، محمّد اسحاق، محاضرات فی اصول الفقه.• ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل.• فخرالدین رازی، محمد بن عمر، المحصول فی علم اصول الفقه.• خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.• مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه.