معنی کلمه مطربی سمرقندی سلطان محمد در دانشنامه اسلامی
براساس گزارشهای خود مطربی و دیگران، وی در 966ق در شهر سمرقند، در خانواده ای که اهل علم و ادب بوده اند، دیده به جهان گشوده است. مطربی درباره خویش دو مطلب نوشته است، یکی اینکه خود را به ملک ارغون نسبت داده است که گویا همان ارغون خان مغول (متوفی 690 ق) است؛ دیگر اینکه مطربی خود نوشته است که جدّ مادری وی شاعر بوده و «نصیری» تخلص داشته است.
برخی از تذکره نویسان و دانشمندان معاصر، او را اهل بخارا دانسته اند، ازاین رو او را «مطربی بخارایی» نوشته اند که از آن میان می توان به دانشمند معاصر صدر الدین عینی اشاره کرد، در حالی که مطربی خود به سمرقندی بودن خویش در آثارش تصریح کرده است.
محمد مطربی، دانش های متداول ابتدایی آن زمان را، در زادگاه خویش آموخته و سپس برای تکمیل معلومات خود در فنون ادبی، به بخارا رفته است و بعید نیست که به دیگر شهرهای فرارود (ماوراء النهر) نیز، جهت استفاده از عالمان و ادیبان رفته باشد. او در همین تذکره، به اساتید خود بارها اشاره کرده و نوشته است: 1- مقیمی سمرقندی، 2- قاضی محمد امین سمرقندی قاضی کلان سمرقند، 3- اشرفی میر رموزی، 4- غریبی هروی، 5- کمال الدین حافظ عبد الرحیم مذهّب.
به این ترتیب مطربی، علوم متداول آن زمان به ویژه رشته های مختلف ادبیات مانند: صرف، نحو، معانی بیان، عروض، قافیه و شعر را نزد اساتید فن آموخت و در کنار آن به آموختن و کسب علوم و فنونی، مانند: فقه، حدیث و کلام پرداخت و همچنین فنون خطاطی، سیاق و نقاشی را نیز تجربه کرد و سپس به آموختن فنون مختلف موسیقی پرداخت و در این رشته ها سرآمد اقران خویش گردید و سپس شهرت وی در فرارود (ماوراء النهر)، عراق عجم، خراسان و هندوستان پیچید و در زمره دانشمندان، ادیبان، شاعران و تذکره نویسان آن روزگار درآمد.
تألیفات و خاطرات وی، خود نشانگر تسلط و مهارت او در تذکره نویسی، شعر و اصطلاحات ادبی است و به دلیل همین تسلط، مهارت و دانش گسترده وی بود که در تمام مراکز علمی و ادبی و مجالس انس شاعران و محافل عارفان و دربار پادشاهان، امیران و درباریان راه یافته و با همگان طرح دوستی ریخته و از زندگی آنان اطلاعات دقیق، جامع و کاملی کسب کرده و گاهی در جریان ریزه کاریهای زندگی اجتماعی، ادبی، سیاسی، اخلاقی و دینی افراد قرار گرفته و زمینه و بستر مطمئنی برای تدوین آثار خویش به دست آورده و آگاهیها و اطلاعات دینی، سیاسی، ادبی و اجتماعی آن روزگار فرارود، خراسان، عراق و هندوستان را در آنها منعکس ساخته و به خوبی هم از عهده این کار برآمده است.