مدخل واژگانی

«معتبرترین و مهم‌ترین فرهنگی که تاکنون نوشته شده لغت‌نامه دهخداست. از زمانی که دهخدا و بعد از او علاقه‌مندان و شاگردان و دوستدارانش این کار عظیم را به پایان رساندند تاکنون چه تغییراتی در این فرهنگ داده شده؟ در واقع هیچ. همان لغت‌نامه دهخدا را اکنون هم تجدید چاپ می‌کنند، بدون کمترین تغییری. به‌جز یک ویرایش سطحی، به‌لحاظ محتوایی تغییرات چندانی با آن چیزی که به قلم دهخدا انجام شده به‌وجود نیامده… در حال حاضر لغت‌نامه دهخدا لغت‌نامه کاملی برای زبان فارسی محسوب نمی‌شود و این امر علل مختلفی دارد. مهم‌ترین مسئله این است که اکنون شیوه‌های نوین فرهنگی‌نویسی مطرح شده‌اند و اصلاً شیوهٔ فرهنگ‌نویسی عوض شده. امروزه فرهنگ‌نویسی شاخه‌ای از زبان‌شناسی است و فرهنگ‌های معتبر برمبنای دانش زبان‌شناسی، خصوصاً معنی‌شناسی، تألیف می‌شوند. یکی از اشکالات عمده‌ای که در کار لغت‌نامهٔ دهخداست این است که شیوهٔ واحدی در انتخاب مدخل‌ها، تعریف‌نگاری‌ها و شواهد وجود ندارد… ضعف شیوه‌نامه دارد، و اینکه بعد از دهخدا بسیاری از متون فارسی چاپ شده‌اند، خصوصاً رمان‌ها، خاطرات، داستان‌های کوتاه، و اصلاً زبان امروز ایران در مقایسه با زمانی که دهخدا فرهنگش را نوشت تغییر کرده است. بسیاری از واژه‌ها بعد از دهخدا در روزنامه‌ها، مجله‌ها، رمان‌ها و داستان‌ها رواج‌یافته که این واحدهای واژگانی در لغت‌نامه دهخدا وجود ندارد. خوب پس نیاز هست که‌یک فرهنگ جدیدی تألیف بشود و به‌خاطر اشکالات ساختاری‌ای که در لغت‌نامه دهخدا وجود دارد این لغت‌نامه نمی‌تواند مبنای «فرهنگ جامع زبان فارسی» قرار بگیرد؛ پس فرهنگستان به‌ناچار باید اساس استواری را برای فرهنگ جامع زبان فارسی بریزد و این اساس استوار در آینده روزآمد هم بشود.»

جاوه‌ای واژگانی گوناگون و بسیاری دارد و بسیاری از وام‌واژه‌های آن دارای برابرهای اصیل آسترونزیایی هستند. سانسکریت تأثیر عمیق و ماندگاری بر جاوه‌ای گذاشته‌است. فرهنگ لغت جاوه‌ای باستان-انگلیسی شامل تقریباً ۲۵٬۵۰۰ مدخل است که بیش از ۱۲٬۶۰۰ مورد آن از زبان سانسکریت وام گرفته شده‌اند. اگرچه این تعداد واژه سانسکریت در زبان روزمره کاربرد ندارند، اما نشان می‌دهند که وام‌واژه‌های سانسکریت در متون رسمی تا چه حد پذیرفته شده‌است. در یک اثر ادبی معمولی جاوه‌ای باستان، حدود ۲۵٪ از واژگان از سانسکریت است. در بسیاری از نام‌های شخصی جاوه‌ای نیز ریشه‌های سانسکریت را به وضوح قابل تشخیص هستند.

دانشنامه سودا، دانشنامه ای واژگانی است که دارای ۳۰٬۰۰۰ مدخل به زبان یونانی است. تعدادی تصویر از منابع کهن نیز در کتاب موجود بوده که از بین رفته است. مطالب این دانشنامه از منابع مسیحی قرون وسطی اخذ شده است.