ماضی بن

حال آن خوش که پی ماضی و مستقبل نیست نی مه و سالی و نی صبح و مسایی دارد

ماضی مستمر: داشتُم می‌رَفتُم، داشتی می‌رَفتی، داش می‌رَ؛ داشتیم می‌رفتیم، داشتیت می‌رَفتیت، داشتِن می‌رفتِن

روش ساختن ماضی بعید در فارسی کرمانشاهی به این صورت است.

بیار آن می که ما را تو بدان بفریفتی ز اول که جان را می‌کند فارغ ز هر ماضی و مستقبل

ماضی نقلی: اُفتاذَم (—َ کشیده a:)، اَفتاذَی، اُفتاذِ، اُفتاذَیم، اُفتاذَیت، اُفتاذَن

قصهٔ ماضی نه و از حال بین نیز به مستقبل احوال بین

ندارد هستی‌ام غیر ازعدم مستقبل و ماضی چو دریا هر طرف در خاک می‌غلتد کنار من

ماضی از مستقبل این انجمن پر می‌زند آنچه پیش چشم می‌آرند از دل برده‌اند

دستور ساخت زمان‌های مختلف در زیر با مثال فعل кардан (کردن) آورده شده‌است. در تاجیکی دو زمان ماضی مستمر (مانند داشتم می‌کردم) و مضارع مستمر (مانند دارم می‌کنم) که در فارسی ایران رایج هستند وجود ندارند و به جای آن دو زمان ماضی معین (مانند کرده ایستاده‌ام) و مضارع معین (مانند کرده ایستاده بودم) وجود دارند.

این لهجه ۱۶ نوع فعل ماضی دارد که برخی از آن‌ها فقط از سوی افراد کهن‌سال به کار می‌روند، مانند ماضی بعید از فعل «رفتن» berafte bode bodom، ماضی ابعد استمراری مانند marafte bode bodom و ماضی ابعد نقلی مانند brafte bode bodeyom. هر کدام از این فعل‌های ماضی ۳گونه صرف دارد: یک صرف آن‌ها مانند زبان فارسی است که در آن شناسه‌ها به دنبال مادهٔ فعل می‌آیند، اما در دو صرف دیگر ضمیرهای متصل و منفصل و شناسه‌ها پیش از فعل قرار می‌گیرند و مادهٔ فعل بدون تغییر باقی می‌ماند، مانند ū goft, to goft, mo goft یا.

ماضی ماکهنه شد بنگر به استقبال نو فر و استقلال نو

وجه شرطی به صورت «بن ماضی + ند + شناسه سوم شخص مفرد» ترکیب می‌شده‌است. مثلاً «اکر خلقت مرد همازن بندی که خلقت جن...» (اگر خلقت مرد همچنان بودی که خلقت زن...)، «آواژی از آو وراهی ازن که من احساس کین که مکر زمین بَوِسنی» (آوازی از آب برآمد، چنان‌که من احساس کردم که مگر زمین بگسیخت)

صرف فعل در دو زمان ماضی و مضارع صورت می‌گیرد. زمان ماضی دارای حالت‌های ماضی ساده، استمراری و مطلق است و زمان مضارع نیز به صورت مضارع ساده، استمراری و التزامی صرف می‌شود.

گفته‌شده که احتمالاً به شکل نه خیلی صحیح، هفت عدد از نسخه‌های پاپیروس قبطی مانوی مربوط به قرن چهار هستند که از مدینة ماضی بدست آمده‌اند و در سال ۱۹۲۹ توسط سه دلال به هشت قسمت تقسیم شدند و هانس اوستن فلد لانگه (۱۸۶۳–۱۹۴۳) مصرشناس دانمارکی در نوامبر همان سال برای خریدشان وارد بحث شد، اما بعد از مذاکرات گسترده، نسخه‌های قدیمی به آلفرد چیستر بیتی، و پروفسور کارل اشمیت (۱۸۶۸ تا ۱۹۴۳) در برلین فروخته شدند. او کسی است که در اولین انتشار محققانهٔ این یافته‌ها همکاری کرد. (اشمیت و پولوتسکی)، نهایتاً قسمتی از مجموعهٔ اشمیت به آکادمی ویزنیس فوتن در برلین داده شد.

مگو حال ماضی که هرگز نبودی یکی لحظه بر موجب امر عامل

از پی آیندگان ز ماضی {و} حالی گفتم و تاریخ آن فساد زمان بود

ایا راضی ز تو در خُلد جان خواجهٔ ماضی نژاد او سر ملک است و آن سر را تویی افسر

وصف ماضی و حال مستقبل این جهانی است تا بوقت اجل

مانند فارسی، فعل دارای بن مضارع و بن ماضی است.