قنات پایین

پایین بودن سطح حیاط خانه‌ها از سطح طبیعی زمین و کوچه در اقلیم گرم و خشک، و نیز سرد و کوهستانی دارای مزایای زیادی از جمله استفاده از انرژی زمینگ رمایی است. عمق بعضی از حیاطها را از حد می‌گفتند. قرار گرفتن بخشی «گودال باغچه» یا گودال باغ معمول نیز بیشتر می‌گرفتند. به این حیاطها از ساختمان در داخل زمین تبادل حرارت بین داخل و خارج بنا را کاهش می‌دهند و نوسان درجه حرارت کمتر می‌شود و دستیابی به آب قنات، جهت آبیاری باغ نیز فراهم می‌شود.

در شهر همدان به زیرزمین سیزان می‌گویند. در بعضی از خانه‌ها که مسیر قنات یا شعبات آن از زیر ساختمان رد می‌شود سیزان توسط چند پله به چشمه که محل برداشت آب از قنات است و از کف سیزان پایین‌تر واقع شده مرتبط می‌باشد.

علاوه بر خشکسالی، حفر بی‌رویهٔ چاه‌های عمیق. نتیجه:اتلاف غیراصولی و پایین رفتن سطح منابع آب‌های زیرزمینی و خشکیدن قناتها و چشمه سارهای قدیمی (قنات لورک یا قلعه نوی، قنات خیرآباد و چشمهٔ بزرگ زینعلی و غیره)

کلاته آخوند، کلاته برگریزان، کلاته بالا، حصار بالا، حصار میانی، حصار پایین، برونوک علیا، برونوک سفلی، کلاته میر، بهسقی، نوده، چراچ، چشمه، کلاته نو، کلاته کشتلگ، تیغ بلند (نایب)، کلاته پلنگی و قنات مرکزی سقی، ۱۶ قنات مربوط به این روستا می‌باشند.

در منطقه رستم‌آباد دو قنات وجود دارد: یکی در رستم‌آباد بالا (دیباجی شمالی) و دیگری در رستم‌آباد پایین (دیباجی جنوبی) که قنات رستم‌آباد بالا مهم‌تر و پرآب‌تر است و آب آن از باغی به مساحت ۱۰۰۰۰ متر مربع می‌گذرد و پس ازآن به چند شاخه تقسیم می‌شود.

خانه نراقی دارای اندرونی و زمستان نشین بوده و به صورت ساختمانی دو طبقه با تزئینات آجری خاص با حوض‌خانه‌ای زیبا در قسمت پایینی آن ساخته شده بوده است‌. قناتی زیر این عمارت وجود داشته که در حال حاضر کور شده اما باعث شده آب زیر این خانه به صورت دریاچه جمع شود.

آن چنان‌که از بقایای مدینة الزهراء به دست می‌آید، ۱۵۰۰ متر طول و ۷۵۰ متر عرض داشت. آب را از قناتی ر فاصلهٔ هشتاد کیلومتری - که در کوه‌های مشرف بر شهر حفر شده بود- می‌آوردند. مدینة الزهراء شهری مدرج بود در سه طبقه؛ «و این شهری است بالای شهر دیگر، کف سوم بر بام شهر میانه است کف شهر میانه بر بام شهر پایین و هر یک از این سه شهر را دیواری است علی حدی»

سبک معماری این خانه، "گودال باغچه" است. در این سبک از معماری، بنا پایین تر از سطح کوچه ساخته شده تا بر استحکام، خاصیت عایقی خاک و مصالح و دسترسی به اب قنات را افزایش دهد. جلوه‌هایی از معماری اصیل ایرانی - اسلامی در طرح‌های بدیع و نقش‌های خیال‌انگیز گچبری و انواع تزئینات خود را به نمایش گذاشته‌اند و این زیبایی به حدی چشم‌نواز است که که طبق نظر کارشناسان این مجموعه را به عنوان نامزد دریافت جایزه زیباترین بنای مسکونی ایرانی – اسلامی در نظر گرفته‌اند.

از دوران قدیم تا دورهٔ رنسانس در اروپا، تئوری آکوستیک و علوم شاره‌ها پیشرفتی نکرده بود. رومیان قدیم تنها می‌دانستند که باد، پایین تپه‌های را طی می‌کند تا به بالای آن برسد. همچنین استفاده از لوله‌کشی‌های اولیه و قنات نیز مرسوم بود. از دورهٔ رنسانس به بعد، دانشمندان سعی در تعریف رفتارهای طبیعی داشتند که یکی از آن‌ها حرکت شاره‌ها و دیگری، نوسان و لرزش مواد بود.