قتیبه بن مسلم باهلی

ورود اسلام به خوارزم چندان آسان صورت نگرفت، چنان‌که دوام آن به خوارزم چنان آسان نبود. گشودن کامل خوارزم به دست قتیبه بن مسلم در ۹۳ ه‍.ق روی داد. بر پایه نوشته‌های جغرافی‌نویس‌های اسلامی خوارزم سرزمینی بوده‌است که در شمال و باختر آن، سرزمین ترکمانان و در جنوب و خاور آن، خراسان و فرارود قرار داشته. ولایت خوارزم دو شهر بزرگ داشته که یکی گرگانج و دیگری کاث نامیده می‌شده‌اند. در زمان خوارزمشاهیان شهر گرگانج پایتخت ایران بود. آنگاه که مغولان به خوارزم یورش بردند، از همان ابتدا روشن بود که آنجا را با خاک یکسان خواهند کرد، چنانچه از اورگنج تختگاه خوارزمشاهیان جز تلی خاک چیزی باقی نماند. کشتار مردم به دست مغولان نزدیک به همه گنجینه دانش و ادب را که خوارزمیان در طول سال‌ها اندوخته بودند بر باد داد. در یورش چنگیز شمار فراوانی از دانشمندان و شاعران کشته شدند.

به دنبال گشایش پارس و خراسان در میانه‌های سدهٔ هفتم از سوی مسلمانان، سرزمین فرارود نیز از سوی آنان تحت فرماندهی قتیبه بن مسلم در هنگام خلافت ولید بن عبدالملک (پیرامون ۷۰۵–۷۱۵) گشوده شده بود. وفاداری باشندگان ایرانی، ترک‌تبار و فرمانروایی‌های غیرمستقل منطقه به مسلمانان ناپایدار بود و در سال ۷۱۹، آن‌ها طوماری را به چینی‌ها و دولت خراجگزارشان یعنی تورگش (یک کنفدراسیون قبیله‌ای ترک) برای درخواست کمک نظامی در برابر مسلمانان فرستادند.

با این وجود، شاهزادگان فرارود به خاطر دشمنی‌هایی که با هم داشتند یکپارچگی و همبستگی در برابر اعراب را پیاده نکردند، واقعیتی که پس از ۷۰۵ ازسوی قتیبه بن مسلم دقیقاً مورد بهره‌برداری قرار گرفت.