فیل ماهی حقیقی

تکثیر مصنوعی و رهاسازی این ماهی، از دهه ۱۹۷۰ در شوروی سابق شروع شده‌است. در ایران نیز سالیانه صدها هزار بچه فیل ماهی در دریای خزر رهاسازی می‌شوند، اما به نسبت سایر ماهیان خاویاری به ویژه قره برون، تکثیر این ماهی محدود است. از مجموع صیدهای انجام شده ماهیان خاویاری بین سال‌های ۱۳۸۲ تا ۱۳۸۴، در آب‌های زیر ده متر خزر، تنها یک صدم درصد (۰٫۱٪) مربوط به فیل ماهی بوده‌است.

در شرایط مصنوعی، قابل هیبرید سازی با گونه‌های دیگر است. از ترکیب فیل ماهی ماده، و ماهی نر استرلت یا استرلیاد(Acipenser ruthenus)، گونه‌ای به نام Bester به دست آمده که خاویار بهتر داشته و در آب شیرین قابل نگهداری است.

آب‌های شیرین، شور و لب شور، دارای بسترهای گلی. نزدیک به بستر زندگی می‌کند. بیشتر در عمق ۷۰ تا ۱۸۰ متری حضور دارد. در عمق بیش از ۳۰۰ متری دریای خزر نیز صید شده‌اند. به‌طور کلی به اعماق بیشتر از سطح علاقه‌مند است. در طی کاهش عمق دهه هفتاد دریای خزر، فیل ماهیان از کرانه‌های شمالی به مرکز و جنوب مهاجرت کردند، که این امر به‌طور غیر مستقیم می‌تواند با منابع غذایی مرتبط باشد.

فیل ماهی در لیست قرمز اتحادیه بین‌المللی حفاظت از محیط زیست (IUCN) قرار داشته و این ماهی در حال حاضر در وضعیت گونه در معرض انقراض قرار دارد. این ماهی بر اساس کنوانسیون برن در لیست گونه‌های حفاظت شده قرار داشته و خرید و فروش و صید آن در بسیاری از کشورها ممنوع است. جمعیت مدیترانه ای این ماهی به شدت تحت حفاظت است. سازمان شیلات و حیات‌وحش ایالات متحده نیز از سال ۲۰۰۵ واردات خاویار و سایر محصولات این گونه را از دریای خزر متوقف و ممنوع اعلام کرده‌است.

در ایران برای اولین بار در جهان، طرح تشخیص جنسیت فیل ماهی سه ساله با استفاده از سونوگرافی گرافی و با دقت بالای ۹۵٪ با موفقیت انجام شده‌است. این عمل به ویژه برای کسانی که قصد دارند سال‌ها در محیط پرورشی فیل ماهی را با هدف استحصال خاویار نگهداری کنند، حائز اهمیت است. چرا که نیازی به هزینه‌های گزاف نگهداری ماهیان نر تا سن بلوغ ندارند. روش سونوگرافی در تعیین جنسیت فیل ماهی، تنها ۳۰ ثانیه طول می‌کشد و به نسبت روش‌های دیگر رایج، کم خطر تر و کم هزینه تر است.

توسعه جنینی تخم فیل ماهی در دمای ۸ تا ۱۱ درجه سانتیگراد، ۲۰۰ تا ۲۴۰ ساعت و در دمای ۱۵ تا ۱۶ درجه سانتیگراد، ۱۳۰ تا ۱۴۰ ساعت طول می‌کشد.

سن بلوغ در فیل ماهی ماده، ۱۴ تا ۱۶ سالگی (گاه تا ۲۰) و در فیل ماهی نر ۱۹ تا ۲۲ سالگی (بعضی گزارش‌ها ۱۰ تا ۱۶ سالگی) می‌باشد. طول آن‌ها در این زمان حدود دو متر است.

فیل ماهی‌ها گوشتخوار و شکارچی هستند و در مراحل مختلف زندگی و بسته به محل و موقعیت مکانی از منابع غذایی و انواع مختلفی از ماهی‌ها استفاده می‌کنند. در سنین جوانی عموماً از سخت پوستان کف زی، کرم‌ها، حشرات کف زی و بی مهرگان تغذیه می‌کنند. پس از آن از ماهیانی نظیر کولمه (Rutilus rutilus)، سیاه کولی(Vimba vimba)، شیشه ماهی (Atherina boyeri) و کپور (Cyprinus carpio) و در فصل مهاجرت به رودخانه از ماهی استرلیاد (Acipenser ruthenus) و سوف (Stizostedion lucioperca)، کاراس (Carassius carassius)، ماهی سیم (Abramis brama)، ماش ماهی (Aspius aspius) و بسیاری ماهیان دیگر، پرندگان آبزی و حتی از فوک خزری نیز تغذیه می‌نمایند. طیف غذاهای گزارش شده فیل ماهی در کشورهای مختلف بیش از سی گونه ماهی را در بر می‌گیرد. در مواقعی همنوع خواری نیز در آن‌ها دیده شده‌است. جدی‌ترین رقیب غذایی فیل ماهی در دریای خزر فوک دریای خزر می‌باشد که بیش از ۶۱ درصد شباهت غذایی دارند.

گوشت آن نیز به صورت تازه، یخ زده یا دودی فروخته می‌شود. ۶۳ درصد وزن بدن این ماهی قابل خوردن است. گوشت تازه آن ۶٫۷ درصد و خاویار آن ۲۵٫۹ درصد پروتئین دارد. در آب‌های ایرانی دریای خزر، ۱۲٫۶ درصد وزن بدن این ماهی از خاویار است. ۲۹٫۷ درصد خاویار تولیدی ایران در سال ۱۳۵۱ از فیل ماهی بود که در سال ۱۳۷۳ این مقدار به ۹٫۵ درصد کاهش یافت.