فیض نامه

شاعران بسیاری در قرون معاصر بالاخص از حدود نیم قرن پیش، به سرودن اشعار و ترانه‌های محلی همدانی پرداخته‌اند که شاید در میان نخستین شاعران نوین همدان، ملا پروین سرشناس ترینشان باشد. وی چندین شعر به گویش محلی دارد که یکی از معروف‌ترین آنان اصطلاحات زنان است. از دیگر شاعران محلی سرای همدانی می‌توان به یاور همدانی، امین‌الله رضایی، حبیب رضایی پور، بهرام ترکمان، علی اکبر محمودی وثاق، ناصر مفرح ذات، شعبانعلی فرزانه و … را نام برد که در طی نیم قرن اخیر آثار بسیاری را به گویش بومی همدان پدیدآوردند. این آثار بعدها توسط عباس فیضی از دیگر شاعران بومی در دو کتاب به نام‌های آلاله‌های الوند و گلپونه‌های الوند جمع‌آوری شدند. اما نخستین آثار به گویش محلی همدان بسیار پیش از اینها در حدود هزار سال پیش پدید آمده‌اند. شاید بتوان باباطاهر عریان همدانی را نخستین شاعر محلی سرای همدانی دانست که بیش از سی صد و شست و پنج دوبیتی -و رباعی- و چند غزل و قصیده که به گویش قدیم همدان و در زبان پهلوی نوشته شده‌اند از او بجای مانده. همچنین نامه‌های عین القضات همدانی، اشعاری در قالب فهلویات را شامل می‌شود که کمابیش گویش قدیم مردم همدان را معرفی می‌کند.

حبیب‌الله خان با توجه به شناختی که در مهارت فیض‌محمد کاتب در تاریخ‌نگاری یافته بود به وی اجازه داد کتابی در خصوص تاریخ افغانستان از زمان احمد شاه ابدالی تا زمان حکومت وی بنویسد و به همین دلیل همه بایگانی‌های دولتی، اسناد و مدارک دست اول، نامه‌ها و فرمان‌ها گزارشهای روزانه و سایر نوشته‌های موجود را در اختیار کاتب گذاشت. فیض‌محمد کاتب دو کتاب تحفة الحبیب و سراج التواریخ را در این زمان نوشت. فیض‌محمد کاتب در زمان حبیب‌الله خان به سمت منشی رسید. در همین دوران بخاطر عضویت در یک گروه مشروطه خواه مدتی به زندان افتاد اما سپس آزاد شد.