معنی کلمه عوامل اجتماعی استضعاف در دانشنامه اسلامی
به هر اندازه که مناسبات اجتماعی از عدالت تهی شود و رابطه حاکمان «اِنَّ فِرعَون ...» یا مردم: «قالَ المَلاَُ الَّذینَ استَکبَروا مِن قَومِهِ ...» بر پایه برتری طلبی: «... عَلا فِی الاَرض»، بر ضعف کشاندن حاکمان بر حقّ و نافرمانی از آنان: «اِنَّ القَومَ استَضعَفونی»، فساد گرایی و محرومیت افراد زیر سلطه از حقوق انسانی باشد، استضعاف رخ می نماید: «اِنَّ فِرعَونَ عَلا فِی الاَرضِ وجَعَلَ اَهلَها شِیَعًا یَستَضعِفُ طَائِفَةً مِنهُم یُذَبِّحُ اَبناءَهُم ویَستَحیی نِساءَهُم اِنَّهُ کانَ مِنَ المُفسِدین» بررسی آیات مربوط به استضعاف نشان می دهد که انباشت ثروت و اشرافیت در بخشی از جامعه به همراه کمی نفرات و تفرقه در طبقات دیگر اجتماع، زمینه زبونی و استضعاف فرودستان را به وسیله مستکبران فراهم می آورد.
داستانهای استضاف در قرآن
قرآن با عنوان «ملاء» از اشراف و ثروتمندان مستکبر همچون قوم صالح (علیه السلام) یاد می کند که از مستضعفانی که به صالح (علیه السلام) ایمان آورده اند با انکار می پرسند: آیا می دانند که صالح از جانب خداوند آمده است. در جایی دیگر داستان قوم بنی اسرائیل را بازگو می کند که فرعون با تقسیم آنان به گروههای مختلف، گروهی از آنان را به ضعف و ناتوانی می کشید. در آیه ۲۶ انفال به مسلمانان یادآور می شود که پیش از اسلام، گروهی اندک و مستضعف بودند که می ترسیدند آنان را بربایند: «واذکُروا اِذ اَنتُم قَلیلٌ مُستَضعَفونَ فِی الاَرضِ تَخافونَ اَن یَتَخَطَّفَکُمُ النّاسُ ...» و در آیه ۱۵۰ اعراف نیز هارون، قومش را که به دست آنان از جایگاه رهبری بر کنار و در معرض کشته شدن به وسیله قوم موسی قرار گرفته بود، سبب استضعاف خود می داند. بر اساس این آیات، امیرمؤمنان علی (علیه السلام) و دیگر ائمه: خود را مستضعف می دانستند و اراده خداوند بر امامت و استخلاف مستضعفان در زمین را: «و نُریدُ اَن نَمُنَّ عَلَی الَّذینَ استُضعِفوا فِی الاَرضِ و نَجعَلَهُم اَئِمَّةً و نَجعَلَهُمُ الورِثین» در حق خود با ظهور مهدی موعود (عج) صادق می دانستند.
وظیفه مسلمانان در زمان بروز استضعاف
همه کسانی که در هر دوره ای در استضعاف مستکبران روزگار خود گرفتار آمده اند باید با عبرت آموزی از سرنوشت مستضعفانِ اقوام گذشته، صابرانه در راه حق بایستند و تسلیم تبلیغات مستکبران نگردند و پیروی از آنان را برنگزینند و اگر مستکبران امکان زندگی مؤمنانه را از آنان گرفتند در صورت توانایی، مهاجرت کنند و همه مسلمانان نیز وظیفه دارند در راه نجات مستضعفان تلاش کنند: «و ما لَکُم لا تُقتِلونَ فی سَبیلِ اللّهِ والمُستَضعَفینَ مِنَ الرِّجالِ والنِّساءِ والوِلدن»