معنی کلمه علامه سید عبدالعزیز طباطبائی در دانشنامه اسلامی
آیت الله سید محمدعلی ابطحی اصفهانی در این باره فرموده اند: «تا آقای سید عبدالعزیز طباطبایی زنده بود، اهل تحقیق می دانستند در زیر آسمان شهری زندگی می کنند که می توانند در هر بعدی از ابعاد مختلف مسائل اسلامی مشغول تحقیق باشند، در هر موردی که با مشکل مواجه شوند، استاد راهنمایی در آن شهر در گوشه خانه اش نشسته که در هر لحظه از لحظات شب و روز مهیاست تا مشکل آن ها را بدون هیچ منتی با یک تلفن حل کند».
سخن از عالمی سخت کوش، محققی بلندهمت، دانشمندی فرزانه یعنی علامه آقا سید عبدالعزیز طباطبایی است. اگر چه زرشناسان او را نیک می شناسند و قدر می دانند، ولی برای آن که مجموعه حاضر از نام و یاد آن عزیز خالی نباشد، در این مجال به زندگی و آثار آن مرد بزرگ نگاهی گذرا خواهیم داشت.
در یکمین سال افول شمع وجود ایشان، به همت مؤسسه آل البیت علیهم السلام و به قلم جمعی از ارادتمندان یادنامه ای برای او در سه جلد به چاپ رسید که شرح یک عمر پژوهشِ محقق طباطبایی بود. آن یادنامه منبع عمده نگارنده در این مقاله است.
بیت طباطبایی یزدی از خانواده های ریشه دار و شریف ایران هستند و مردان بزرگی را در دامن خود پرورش داده اند. اصل این خاندان از «کسنویه» یزد است و اولین کسی که از آن ها به عراق هجرت کرد، فقیه و عالم نامی، مرحوم آیت الله العظمی سید محمدکاظم یزدی، است.
ایشان از مراجع عالیقدر شیعه در قرن چهاردهم و از نظر جامعیت در فروع فقهی کم نظیر است. کتاب معروف او «عروة الوثقی»، تقریباً به وسیله همه مراجع بعد از خودش حاشیه خورده است. آن بزرگوار در عید مبعث 1328 ق در نجف اشرف به رحمت ایزدی پیوست. یکی از افراد بیت طباطبایی - که پسرعموی صاحب «عروة» می باشد. - آقا سید اسماعیل طباطبایی است. او که دروس عالی حوزه را در نجف اشرف فراگرفته بود و از فضلای حوزه بشمار می رفت، به دامادی صاحب «عروة» درآمد. فرزند سید اسماعیل، مرحوم آقا سید جواد طباطبایی، پدر محقق طباطبایی است. مادر سید عبدالعزیز نیز فرزند سید احمد طباطبایی، پسر صاحب عروة است. لذا محقق طباطبایی هم از سوی پدر و هم از سوی مادر، نواده صاحب عروه محسوب می شود.
پدر محقق طباطبایی، یعنی آقا سید جواد، از چهره های معروف علمای نجف اشرف بود. آقا سید عبدالعزیز درباره پدر گرامی اش می گوید: «ایشان از اهل علم، مشهور به تقوا و زهد بود... قسمت زیادی از وقت خود را مشغول نماز و نوافل بود و نصف آخر قرآن را حفظ داشت و هر روز قرائت می کرد». سید جواد طباطبایی در سال 1363 ق برای معالجه به ایران آمد و در تهران درگذشت و در جوار حرم مطهر حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السلام مدفون شد.
در بیت طباطبایی یزدی در 23 جمادی الاول 1348 ق (چهارم آبان 1308 ش) کودکی پا به عرصه وجود گذاشت. او را سید عبدالعزیز نام نهادند. بعد از دوران طفولیت به مکتب رفت و خط و قرآن و حساب و دیگر مقدمات را فراگرفت. پس از آن به سلک طلاب علوم دینی درآمد و تحت اِشراف پدر گرامی اش مراحل آغازین دانش را طی کرد.