معنی کلمه شیخ منتخب الدین رازی در دانشنامه اسلامی
از هنگامه ای که خورشید تابناک اسلام در سرزمین جزیرة العرب نمایان شد، به اندک زمانی گستره جهان آن روز را درنوردید و پیام رسای خویش را که بر چهار محور توحید، آزادی، آگاهی و قدرت استوار بود، در ژرفای عقل و جان مردمان نشانید؛ و اسلام در این فرآیند مبارک همچون رودی خروشان، در بستر تاریخ جاری شد و اندیشه ها و دل ها را به سوی خود جذب کرد. در این رویکرد، صاحبان قلم و اندیشه و ارباب فرهنگ و ادب، در جای جای سرزمین وسیع اسلامی، با تألیف کتاب های گرانسنگ و نوشته های سودمند، این آئین آسمانی را هر چه بیشتر به جهانیان شناساندند. از این رو موقعیت دانشمندان و فرهیختگان مسلمان به نحوی بارز و شایسته تر جلوه نمود.
یکی از مهمترین خیزشگاه های دنیای اسلام، شهر مقدس قم است، که دانشوران برجسته ای در حوزه های حدیث، کلام، حکمت و تاریخ در دامن خود پرورانده است و نام نیک آنان را در دفتر تاریخ جاودانه ساخت. یکی از رسالت های نسل کنونی ما، شناخت این چهره های فداکار در تاریخ درخشان شیعی است، ما نیز بدین هدف پرده از رخسار یکی از این ستارگان گیتی فروز برمی گیریم، تا شاید فروغ معرفتش دل های کورمان را روشنی بخشد.
در اوائل سده ششم هجری قمری در خاندانی رفیع و بلندمرتبه، کودکی چشم به جهان گشود که هیچ کس نمی دانست دست سرنوشت برای او چه رقم خواهد زد. نوباوه ای که آینده ای درخشان در انتظارش بود؛ آینده ای که او را در شمار یکی از استوانه های حدیثی و تاریخی قرار می داد.
برای نام او، علی را برگزیدند. کینه اش نیز ابوالحسن شد، معروف به منتجب الدین و منسوب به قم؛ و هم از این رو قمی نامیده می شد. نام پدرش عبیدالله بود، که یکی از عالمان عصر خود به حساب می آمد. چون این پدر و فرزند در ری زندگی می کردند، به آنان «رازی» هم می گویند. تاریخ طلوع این ستاره تابناک شیعی را تمام مورخان در سال 505 هـ.ق نوشته اند.
علی بن عبیدالله بن بابویه قمی، در یکی از معتبرترین خاندان علم و دانش پا به عرصه وجود نهاد. اهمیت خدمات و کوشش های شایسته خاندان برجسته ابن بابویه قمی، در بسط و گسترش تشیع علوی و اسلام ناب و ترویج فرهنگ و آموزه های دینی، از منظر محققان اسلامی پوشیده نیست. خاندانی که ده ها محدث و دانشور بزرگ در دامان خود پرورش داد: شیخ صدوق؛ ابن بابویه پدر بزرگوار شیخ صدوق؛ حسین بن بابویه برادر او و... منتجب الدین هم از دیگر افراد برجسته و معروف این خاندان شیعی است. او یکی از نوادگان علی بن بابویه، پدر شیخ صدوق می باشد که با پنج واسطه به ترتیب زیر به ایشان می رسد: «علی بن عبیداللّه بن حسن بن حسین بن حسن بن حسین بن علی بن بابویه».
یکی دیگر از مردان برجسته و فرهیخته خاندان ابن بابویه قمی حسن بن حسین بن بابویه مشهور به «شیخ حَسْکا» است، که جد بزرگوار شیخ منتجب الدین می باشد. کنیه اش ابومحمد لقبش «شمس الاسلام» است.
شیخ منتجب الدین صاحب الفهرست درباره جد خود می گوید: «جد بزرگوارم حسن بن حسین معروف به حسکا، یکی از فقیهان و بزرگانِ عصر، دانشمندی نام آور و موثق و چهره ای برجسته بود. او از شاگردان شیخ طوسی است. در نجف همه کتاب های شیخ طوسی را بر او قرائت کرد. جدم در ری زندگی می کرد». بنابراین همان طور که خود منتجب الدین می گوید حسکا لقب جد اوست نه لقب خودش آن طور که برخی پنداشته اند.