ذو مقول

... البته اگر موجود را منحصر در موجود مادّى بدانيم يا آنچه به چشم مشاهده مى شود -چنان كه عوام معتقدند - نه اضافه موجود است نه ساير مقولات اضافى و اين سخن موافق اصطلاح عوام است و خواجه - عليه الرحمه - در اين كلام با متكلّمان تسامح نموده است .

ناگفته نماند كه هيچ گونه ملازمه عقلى بين ثبوت ولايت تكوينى براى شخص و ثبوتولايت تشريعى براى او نيست ؛ يعنى ممكن است كسى داراى ولايت تكوينى باشد ولى داراى ولايت تشريعى نباشد و بالعكس ؛ زيرا كه ولايت تكوينى از صفات حقيقى وباطنى است كه لازم ذات ((ولىّ)) خواهد بود همچون ولايت ذات اقدس ربوبى بر عالم وجود كه از شؤون ذات الهى است و اما ولايت تشريعى از مناصب جعلى است كه از حدودعالم اعتبار عرفى و يا شرعى تجاوز نمى كند و اين دو ولايت كه يكى از صفات حقيقى وديگرى از مناصب جعلى است ، از دو زمينه متفاوت و مختلف هستند كه اثبات هيچكدام ملازمه اىبا اثبات ديگرى ندارد؛ زيرا اين دو تحت حقيقت واحدى نيستند تا گفته شود كه ولايت تشريعى از مراتب ضعيف ولايت تكوينى است برخلاف ساير مقولات تشكيكى همچون صفت شجاعت و سخاوت كه وجود مرتبه قوى در شخص مرتبه ضعيف را نيز در بر دارد، و نبايدتوهّم شود كه ولايت تشريعى ضمن ولايت تكوينى وجود دارد، اين توهم از آن جهت باطل است كه اين دو صفت از دو مقوله متفاوت و كاملاً مباين اند كه ثبوت هركدام مستقلاً نيازبه دليل دارد.