معنی کلمه دولت های شیعی در ایران در دانشنامه اسلامی
ایرانیان در زمان خلیفه دوم، اسلام را رسماً پذیرفتند و پس از مدتی گرایش خاصی از آن را ( اسلام شیعی) پسندیدند. پذیرش تشیع به وسیله ایرانیان، پیامد عواملی از قبیل سازگاری باورها و اعتقادات ایرانیان با مذهب تشیع، فعالیت علویان و شیعیان در محدوده جفرافیایی ایرانیان و...بود از آن جا که ایرانیان استعداد پذیرش آموزه های شیعی را داشتند، مذهب تشیع به تدریج گسترش یافت و در مواردی بصورت دولت رسمی نمود پیدا کرد که به دولت های شیعی تشکیل شده در ایران به طور خلاصه می پردازیم.
دولت شیعی طبرستان
فشار خلفای عباسی به سادات علوی موجب مهاجرت آنان به سوی ایران شد. در ایران نیز مناطق شمالی بهترین جا برای استقرار آنان بود.مردم نیز به سادات علوی گرایش داشته و همین گرایش زمینه ساز حضور علویان در منطقه و قیام آنان علیه حاکمان عباسی شد. منطقه دیلم و مناطق شمالی ایران، از نظر جغرافیایی، سیاسی و امنیتی آمادگی ایجاد یک نهضت شیعی، نه الزاماً شیعه دوازده امامی را داشت. البته آشنایی بیشتر مردم کرانه های دریای مازندران با تشیع در قرن سوم ه .ق بود که به قیام و استقلال این سرزمین انجامید. در قرن سوم، به ویژه زمان متوکل، علویان مورد تعقیب بودند فرزندان اهل بیت به مناطق دور دست و امن، مانند کرانه های دریای مازندران پناه می بردند. محمد بن زید پس از آن که توانست با قیام های متعدد، حکومت خود را در طبرستان مستقر سازد از علویان حمایت کرد. محمد بن زید نخستین کسی بود که بنایی بر قبر علی (علیه السّلام) و امام حسین (علیه السّلام) بناکرد و در این راه بیست هزار دینار خرج کرد.وی هر سال سی هزار درهم به مشاهد علی (علیه السّلام) و حسنین (علیهم السّلام) و سایر اقربای خویش می فرستاد. در کتاب تاریخ طبرستان آمده است: «محمد بن زید اقدام به تشکیل حکومت نکرد بلکه وی زمانی که گروهی از بزرگان دیلم نزد وی رفتند از پذیرش حکومت خودداری ورزید و حسن بن زید معروف به «حالب الحجاره» را که در ری ساکن بود معرفی کرد و نمایندگان مردم نزد وی در ری رفتند و حسن بن زید دعوت آنان را پذیرفت و در ۲۵ ماه رمضان سال ۲۵۰ ه .ق به دعوت مردم رویان و کلای، عازم طبرستان شد. سادات آن دیار و بزرگان شهر، مقدمش را گرامی داشتند و به استقبال وی شتافتند و براساس کتاب خدا و سنت رسول الله و امر به معروف و نهی از منکر با وی بیعت کردند.» حکومت علویان که از سال ۲۵۰ ه .ق در مناطق مختلف شمال ایران آغاز شده بود تا سال ۳۱۶ ادامه یافت.
دولت آل بویه
در آستانه قرن چهارم دولت عباسی به دلایل چندی رو به ضعف گذاشت و در همین زمان پسران بویه ماهیگیر در مناطق مختلف ایران حاکمیت پیدا کردند آنان پس از استقرار در شهرهای ری، اصفهان و شیراز به سوی بغداد، مرکز حکومت عباسی حرکت کردند و خلافت و شخص خلیفه را در اختیار گرفتند. علامه مجلسی در بحارالانوار حدیثی از امام علی (علیه السّلام) نقل می کند که براساس آن، حضرت خبرِ به حکومت رسیدن آل دیالمه را داده است. حضرت می فرماید: «یخرج من دیلمان بنو الصیاد...ثم استوی امرُهُم حتی یملکوا الزوراء و یخلموا الخلفاء؛ از دیلم پسران ماهیگیر، خروج و ظهور می کنند سپس حکومت آن ها برقرار می گردد و تا سرزمین زوراء (بغداد) در تسخیر آن ها در می آید و خلفای عباسی بر کنار می شوند.»شخصی پرسید: آن ها چه قدر حکومت می کنند؟ امام فرمود: صد و اندی سال.آل بویه با تصرف بغداد بر تمام مسلمانان شیعه و سنی حکومت می کردند، بنابراین جهت تحکیم قدرت سیاسی و دینی خود تایید خلیفه را لازم می دانستند.در گرایش آل بویه به مذهب تشیع شکی نیست، آن چه محل تردید است نوع تشیع آنان است که آیا تشیع آنان اعتقادی (اثنی عشری) بود یا به فرقه های دیگر شیعی تعلق داشتند یا دارای تشیع سیاسی و مبارز بودند. و آموزه های مذهبی خویش را چه مقدار در سیاست و حکومت داری دخالت می دادند.باید به اجمال گفت آنان با دستگاه خلافت سنی مدارا می کردند و از همین رویکرد نیز سودی به حال آل بویه می رسید، زیرا کلیه مسلمانان سلطنت آل بویه را بر مسلمین می پذیرفتند. ولی از لحاظ مذهب و گرایش های اعتقادی نشانه ها و قرائن بسیار گویای آن است که آنان به مذهب شیعه اثنی عشری تعلق داشتند. قرائنی مثل:الف. معزالدوله، از رهبران آل بویه، مسائل فقهی و حکومتی خود را از ابن جنید اسکافی، از علمای طراز اول شیعه امامیه، دریافت و کشور را براساس دیدگاه های فقهی و حکومتی او اداره می کرد. ب. صاحب بن عباد، از علمای شیعه امامی، وزیر مؤیدالدوله دیلمی بود و با اختیارات وسیع به امور مسلمانان به خصوص شیعیان رسیدگی می کرد. ج. رکن الدوله دیلمی، از حاکمان آل بویه با شیخ صدوق مناسبات گرمی داشت. د.برگزاری مراسم عید غدیر و عاشورای حسینی که مختص شیعیان اثنی عشری است، در زمان حکومت آل بویه گویای شیعه بودن آنان است. در برخی منابع آمده است که معزالدوله در سال ۳۵۲ ه .ق در بغداد مقر خلافت عباسی مراسم عاشورا برگزار کرد و مورد استقبال شیعان قرار گرفت. ابن کثیر در کتاب خود درباره علل ناتوانی اهل سنت و خلفا در جلوگیری از این مراسم می نویسد: «لکثرة التشیع و ظهورهم و کون السلطان معهم؛ زیرا تشیع گسترش یافته و آشکار شده بود و سلطان هم با آنان بود.»قرن چهارم ه .ق دوره گسترش تشیع در جهان اسلام است. این گسترش معلول عوامل گوناگون است که تشکیل چهار دولت شیعی با فرقه های مختلف فاطمیان در مصر، آل بویه در ایران و عراق، دولت حمدانی ها در شامات و دولت زیدی ها در یمن از جمله آن ها است. به اعتراف برخی مورخان، در زمان حکومت آل بویه در ایران و عراق شعارهای شیعی آشکارا رواج یافت و می توان گفت که در ایران مرحله بسیار مهمی برای مذهب تشیع به وجود آمد که تا آن زمان سابقه نداشت. ابن اثیر می نویسد:در سال ۳۵۱ ه .ق به دستور معزالدوله بر در مساجد تحت حاکمیت آل بویه نوشتند: «خداوند لعنت کند معاویه پسر ابی سفیان را و لعنت کند کسی را که فدک را از فاطمه غصب کرد و کسی را که مانع از دفن حسن در کنار قبر جدش شد و کسی که ابوذر غفاری را تبعید کرد و...» با تشکیل دولت آل بویه و تسلط آنان بر خلیفه و مقر خلافت، امنیت نسبی برای شیعیان در سرزمین های تحت حاکمیت آل بویه به وجود آمد و آنان با استفاده از این فرصت در صدد ترویج شیعه برآمدند؛ به گونه ای که طی حکومت ۱۲۶ ساله عقاید شیعی به شیوه های مختلف رواج پیدا کرد و علمای بزرگ شیعه مانند ثقة الاسلام کلینی، شیخ صدوق، شیخ مفید، با استفاده از تمام امکانات به وجود آمده با قلم و بیان به نشر مذهب تشیع پرداختند.
دولت ایلخانیان مغول
...
[ویکی اهل البیت] کلید واژه: شیعه، آل بویه، صفویان، شیعه در ایران، تاریخ شیعه در ایران، تاریخ تشیع، علویان طبرستان، قراقویونلوها، سربداران، ایلخانانیان مغول،
منبع: دولت های شیعی در ایران، سایت اندیشه قم
نویسنده: مختار اصلانی (پژوهشگر مرکز مطالعات و پژوهش های فرهنگی حوزه علمیه)
ایرانیان در زمان خلیفه دوم، اسلام را رسماً پذیرفتند و پس از مدتی گرایش خاصی از آن را ( اسلام شیعی) پسندیدند. پذیرش تشیع به وسیله ایرانیان، پیامد عواملی از قبیل سازگاری باورها و اعتقادات ایرانیان با مذهب تشیع، فعالیت علویان و شیعیان در محدوده جفرافیایی ایرانیان و... بود از آن جا که ایرانیان استعداد پذیرش آموزه های شیعی را داشتند، مذهب تشیع به تدریج گسترش یافت و در مواردی به صورت دولت رسمی نمود، پیدا کرد که به دولت های شیعی تشکیل شده در ایران به طور خلاصه می پردازیم.
فشار خلفای عباسی به سادات علوی موجب مهاجرت آنان به سوی ایران شد. در ایران نیز مناطق شمالی بهترین جا برای استقرار آنان بود. مردم نیز به سادات علوی گرایش داشته و همین گرایش زمینه ساز حضور علویان در منطقه و قیام آنان علیه حاکمان عباسی شد. منطقه دیلم و مناطق شمالی ایران از نظر جغرافیایی، سیاسی و امنیتی آمادگی ایجاد یک نهضت شیعی نه الزاماً شیعه دوازده امامی را داشت. البته آشنایی بیشتر مردم کرانه های دریای مازندران با تشیع در قرن سوم ه‍ـ.ق بود که به قیام و استقلال این سرزمین انجامید. در قرن سوم به ویژه زمان متوکل علویان مورد تعقیب بودند فرزندان اهل بیت به مناطق دور دست و امن، مانند کرانه های دریای مازندران پناه می بردند.
محمدبن زید پس از آن که توانست با قیام های متعدد، حکومت خود را در طبرستان مستقر سازد از علویان حمایت کرد.
محمدبن زید نخستین کسی بود که بنایی بر قبر امام علی علیه السلام و امام حسین علیه السلام بنا کرد و در این راه بیست هزار دینار خرج کرد. وی هر سال سی هزار درهم به مشاهد علی علیه السلام و حسنین علیهم السلام و سایر اقربای خویش می فرستاد.