خالقی مطلق جلال

سخنان علی‌اشرف صادقی در مراسم رونمایی از شاهنامه مصحَح خالقی مطلق

خالقی مطلق معتقد است که واژه ایران در شاهنامه، به دو معنا به کار گرفته شده است: معنای اول آن، سرزمین ایران است و معنای دوم آن، مردم ایران یا ایرانیان. وی می‌گوید که شاید واژه ایران در هیچ کتابی به اندازه شاهنامه به کار نرفته باشد. در شاهنامه، بیش از هزار بار واژه ایران تکرار شده است.

در سال ۱۳۵۰ (۱۹۷۱) خالقی مطلق در بخش خاورمیانه در دانشگاه هامبورگ آلمان مشغول به کار شد. خالقی مطلق ۳۵ سال در این دانشگاه به تدریس زبان فارسی و فرهنگ ایران پرداخت تا اینکه در سال ۱۳۸۵ (۲۰۰۶ میلادی) بازنشسته شد.

خالقی مطلق معتقد است که تغییرات ایجادشده در شاهنامه، هم سهوی بوده و هم عمدی اما اغلب تغییرات عمدی بوده است. وی می‌گوید وقتی کاتبان فکر می‌کردند در جایی شاهنامه کم و کسر دارد یک چیزهایی می‌سرودند و به آن اضافه می‌کردند یا اگر بیتی را نمی‌فهمیدند یا خوششان نمی‌آمد حذف می‌کردند. اگر واژه‌ای کهنه بود حذف می‌کردند و واژه زمان خودشان را می‌گذاشتند. از جمله دستبردهای مهم کاتبان، واردکردن بیت‌های زن‌ستیزانه و دستکاری در مذهب تشیع فردوسی است.

در پیشگفتاری که خالقی مطلق در سال ۱۳۶۶ خورشیدی (۱۹۸۸ میلادی) بر نخستین دفتر پیرایش پیشین نوشت، وعده داده بود که پس از پایان آن کار، اگر عمری باقی ماند با توجه به تجارب کسب شده، نظرات منتقدان و اطلاعاتی که در گذر زمان به دست خواهد آورد، پیرایش دومی از شاهنامه را آماده سازد. از سوی دیگر، کشف دستنویس بسیار مهم و قدیمی بیروت هم ضرورت تصحیح مجدد شاهنامه را کاملاً محسوس کرد. به همین خاطر بلافاصله پس از فراغت از کار پیرایش پیشین و یادداشت‌های آن، از آغاز سال ۱۳۸۶ خورشیدی، خالقی مطلق بر سر برنامه جدید رفت و تا میانه سال ۱۳۹۳ خورشیدی، دومین تصحیح شاهنامه را به پایان رسانید. این پیرایش نخست در سال ۱۳۹۳ در دو جلد و سپس در سال ۱۳۹۴ در چهار مجلد توسط انتشارات سخن چاپ شد. این کار می‌بایست سه سال و اندی زودتر منتشر می‌شد ولی به علتی نامعلوم، صورتِ آماده به چاپ آن از دست رفت و خالقی مطلق نیز سرخورده شد و دیگر توانِ آماده ساختن دوباره آن را در خود نمی‌دید. اما خوشبختانه مهندس عباس وفایی، از دوستداران شاهنامه و فرهنگ ایران، به یاری خالقی مطلق شتافت و متن دست نوشت او را دوباره آماده کرد. خالقی مطلق در مقدمه پیرایش دوم نوشته که بدون پایمردی مهندس وفایی، پیرایش دوم سرنوشتی نامعلوم داشت. همچنین محمد افشین‌وفایی، عضو هیئت علمی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، کار نظارت بر چاپ کتاب را بر عهده گرفت.

در سال ۱۳۸۴، عضو هیئت علمی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، در کتابخانه قدیمی و معروف «مکتبة الشرقیة» متعلق به دانشگاه سن‌ژوزف بیروت، مشغول فهرست کردنِ نسخِ خطیِ فارسی بود که متوجه شد در میان ۵۱ دستنویس فارسی در آن جا، یک نسخه از شاهنامه فردوسی هم هست. وی از ۲۲ صفحه آن عکس انداخت و آن‌ها را به دست خالقی مطلق رساند. خالقی مطلق این ماجرا را شرح داده است:

خالقی مطلق می‌گوید نشانه‌هایی وجود دارد که هرچند این رساله‌ها در دورهٔ اسلامی نوشته شده‌اند، اما بر پایهٔ آثار ساسانی هستند و نه آثار عربی.

بعد از برگزاری مراسم رونمایی در تیر ۱۳۸۶، در حالی که دوستداران شاهنامه بی صبرانه منتظر بودند که هر چه زودتر پیرایش خالقی مطلق به بازار برود تا تهیه کنند، تا اوایل بهمن ۱۳۸۶ خبری از توزیع این کتاب نشد. در همین زمان، اعلام شد که مراحل تکثیر این کتاب تمام شده اما به دلیل شمار زیاد مجلدات، صحافی آن به پایان نرسیده و تا ۱۷ بهمن ۱۳۸۶، تحویل کتابخانه دایرةالمعارف بزرگ اسلامی داده خواهد شد. در همین خبر آمده بود که مسئولان پخش این کتابخانه نیز تا اسفند ماه این کتاب را به قیمت ۹۵ هزار تومان در کتابفروشی‌ها عرضه خواهند کرد.

پس از مرگ زَوْ، بر پایهٔ نسخه‌های معتبر شاهنامه (مانند: فلورانس (۶۱۴ هجری) و استانبول (۷۳۱ هجری)) و شاهنامهٔ به‌تصحیح جلال خالقی مطلق پس از زَوتهماسپ، کی‌قباد به پادشاهی می‌رسد و پادشاهی کیانی آغاز شده. ولی بر پایهٔ برخی از نسخه‌های نامعتبر شاهنامه (مانند شاهنامهٔ بایسنقری) گرشاسپ به پادشاهی می‌رسد و گرشاسپ واپسین پادشاه پیشدادی است.