معنی کلمه حکم حسن خلق در دانشنامه اسلامی
داشتن رفتار و سخن نیک، درباره مردم واجب است.«واذ اخذنا میثـق بنی اسرءیل لا تعبدون الاالله... وقولوا للناس حسنـا...؛ و (به یاد آورید) زمانی را که از بنی اسرائیل پیمان گرفتیم که جز خداوند یگانه را پرستش نکنید؛ و به پدر و مادر و نزدیکان و یتیمان و بینوایان نیکی کنید؛ و به مردم نیک بگویید؛ نماز را برپا دارید؛ و زکات بدهید. سپس (با اینکه پیمان بسته بودید) همه شما -جز عده کمی- سرپیچی کردید؛ و (از وفای به پیمان خود) روی گردان شدید». در این آیه مورد بحث خداوند بنی اسرائیل را را به عنوان اخذ یک پیمان الهی مخاطب ساخته و بعد از تاکید بر توحید خالص و احسان به پدر و مادر و خویشاوندان و یتیمان و مسکینان می فرماید: به مردم نیک بگویید، و نماز را بر پا دارید و زکات را بدهید (و قولوا للناس حسنا و اقیموا الصلوة و آتو الزکوة) قرار گرفتن جمله «قولوا للناس حسنا» در میان پیمان های مربوط به توحید و نیکوکاری و بر پا داشتن نماز و دادن زکات، بیانگر اهمیت حسن برخورد، نسبت به مردم است، و به این ترتیب خوش خویی وبرخورد خوب با توده مردم در ردیف مهمترین و اساسی ترین دستورات اسلام قرار دارد.در واقع چون مال انسان محدود است و نمی تواند همه دوستان و نیازمندان را با آن بی نیاز کند، دستور به بذل حسن خلق داده، همان سرمایه ای که فناناپذیر است، همان گونه که در حدیث معروف از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلّم می خوانیم: «انکم لا تسعون الناس باموالکم ولکن یسعهم منکم بسط الوجه و حسن الخلق؛ شما نمی توانید همه مردم را بااموال خود راضی کنید، ولی خوش رویی و حسن خلق از سوی شما همه را شامل می شود و خشنود می سازد». در حدیثی از امام باقر علیه السّلام در تفسیر این آیه آمده است که فرموده: «قولوا للناس احسن ما تحبون ان یقال لکم؛ به مردم بهترین سخنانی بگوئید که دوست دارید به شما گفته شود». درست است که مخاطبین این آیه بنی اسرائیل هستند، ولی هدف قرآن از ذکر آن بیان یک اصل کلی برای همه است.
حسن خلق در برابر بدیها
حسن خلق و رفتار نیک، در برابر بدیها لازم است.«فبما نقضهم میثـقهم لعنـهم وجعلنا قلوبهم قـسیة یحرفون الکلم عن مواضعه ونسوا حظـا مما ذکروا به ولا تزال تطـلع علی خائنة منهم الا قلیلا منهم فاعف عنهم واصفح ان الله یحب المحسنین؛ ولی بخاطر پیمان شکنی، آنها را از رحمت خویش دور ساختیم؛ و دلهای آنان را سخت و سنگین نمودیم؛ سخنان (خدا) را از موردش تحریف می کنند؛ و بخشی از آنچه را به آنها گوشزد شده بود، فراموش کردند؛ و هر زمان، از خیانتی (تازه) از آنها آگاه می شوی، مگر عده کمی از آنان؛ ولی از آنها درگذر و صرف نظر کن، که خداوند نیکوکاران را دوست می دارد».«ادفع بالتی هی احسن السیئة نحن اعلم بما یصفون؛ بدی را به بهترین راه و روش دفع کن (و پاسخ بدی را به نیکی ده)! ما به آنچه توصیف می کنند آگاهتریم».«الا من ظـلم ثم بدل حسنـا بعد سوء فانی غفور رحیم؛ مگر کسی که ستم کند؛ سپس بدی را به نیکی تبدیل نماید، که (توبه او را می پذیرم، و) من غفور و رحیمم».«ولا تستوی الحسنة ولا السیئة ادفع بالتی هی احسن فاذا الذی بینک وبینه عدوة کانه ولی حمیم؛ هرگز نیکی و بدی یکسان نیست؛ بدی را با نیکی دفع کن، ناگاه (خواهی دید) همان کس که میان تو و او دشمنی است، گویی دوستی گرم و صمیمی است».
فروبردن خشم
حسن خلق و فرو بردن خشم خود، در برابر دیگران استحباب دارد.«... اعدت للمتقین• الذین... والکـظمین الغیظ... والله یحب المحسنین؛ و شتاب کنید برای رسیدن به آمرزش پروردگارتان؛ و بهشتی که وسعت آن، آسمانها و زمین است؛ و برای پرهیزگاران آماده شده است. • همانها که در توانگری و تنگدستی، انفاق می کنند؛ و خشم خود را فرو می برند؛ و از خطای مردم درمی گذرند؛ و خدا نیکوکاران را دوست دارد».(آیه دلالت دارد بر رجحان حسن خلق با فرو بردن خشم و گذشت از مردم.)
حسن خلق در روایات
...