معنی کلمه توکل اخلاقی در دانشنامه اسلامی
بنا بر حدیثی از پیامبر اکرم، معنای توکل آن است که بنده بداند آفریدگان هیچ سود و زیانی برای او ندارند و فقط به خداوند امیدوار باشد و از غیر او نهراسد و تنها برای او کار کند. بر اساس این حدیث، توکل بر خدا راه دستیابی به یقین است و کسب صفاتی چون صبر و رضا و زهد و اخلاص از نتایج و آثار توکل است.
اهمیت توکل
اهمیت توکل بدان پایه است که امام علی، بنا بر حدیثی از امام صادق، توکل را، در کنار تفویض امور به خدا و رضا به قضای او و تسلیم در برابر اوامر او، ارکان چهارگانه ایمان برشمرده است. همچنین بنا بر حدیثی از حضرت رضا ــ که در آن ایمان برتر از اسلام، تقوا برتر از ایمان و یقین برتر از تقوا دانسته شده ــ توکل بر خدا یکی از اجزای یقین است. در حدیث جنود عقل و جهل امام صادق، توکل از جنود عقل و ضد حرص معرفی شده است. در بخشی دیگر از این حدیث طولانی، امام به نقل از لقمان حکیم، دنیا را به دریایی عمیق و تقوا را به کشتی و توکل را به بادبان آن کشتی تشبیه کرده است.
در احادیث مرتبط با توکل، مکرراً بر این مضمون که خداوند امور بنده متوکل را کفایت می کند و همو برای رساندن روزی وی کافی است، تأکید شده، بدان پایه که گویی توصیه به توکل برای ایجاد اطمینان به کفایت رزق و روزی و انجام شدن همه امور به دست خدا بوده است. در برخی از احادیث به آیه «و مَنْ یتوکّل علی اللّه فهوحَسبُهُ» استشهاد شده است نهج البلاغة، خطبة ۹۰؛. ابن حنبل، ج۱، ص۵۲، مسندالامام احمدبن حنبل، بیروت: دارصادر، (بی تا).
مضامین به کار رفته شده همراه توکل
از مضامینی که در احادیث، همراه با توکل بسیار به کار رفته، تطیر و طیره به معنای فال بد زدن است. در این احادیث، ضمن ناپسند شمردن تطیر، راه بر طرف کردن آن، توکل به خدا دانسته شده است. همچنین در چند حدیث نبوی که بخاری و ابن حنبل و دیگران روایت کرده اند، به کارگیری روش هایی چون سوزاندن با آتش (کَیّ) و استفاده از تعویذ (رُقْیه) برای درمان بیماری ها منافی با توکل دانسته شده است. در توضیح این حدیث، از جمله گفته شده است که مراد از آن اتکای به آن روش ها و اعتقاد به کارآیی آن ها، بدون قید و شرط، است.
عدم منافات توکل با اسباب مادی
...