معنی کلمه تقدیس خدا در دانشنامه اسلامی
منزه دانستن خدا از نقایص امکانی و کمالات نسبی محدود.
تقدیس بر وزن تفعیل از ریشه «ق د س» به معنای پاکی معنوی و مبارک بودن است. و تقدیس به معنای پاک شمردن و مبارک دانستن است. و در اصطلاح علوم عقلی و عرفانی منزه دانستن خداست از آنچه لایق آن جناب نیست؛ خواه آن چیز نقص باشد یا کمال نسبی محدود.
این رو به رغم آن که برخی تقدیس را به تسبیح تفسیر کرده اند. اهل معرفت آن را اخص از تسبیح دانسته اند، چرا که تسبیح به نظر آنان منزه دانستن خدا از نقایص امکانی است. برخی تسبیح را منزه دانستن خدا در مرتبه جمع و تقدیس را منزه دانستن وی در مرتبه جمع و تفصیل و بعضی تسبیح را تنزیه ذات و تقدیس را تنزیه صفات یا تسبیح را تنزیه حق به اعتبار مقام «واحدیت» و تقدیس را تنزیه وی به اعتبار مقام «احدیت» دانسته اند. برخی دیگر نیز تسبیح را منزه دانستن خداوند از تشبیه و تقدیس را منزه دانستن او از تشبیه و تنزیه معرفی کرده اند.
تفاوت های دیگری نیز بین آن دو ذکر شده است؛ مانند این که تسبیح نفی چیزهایی است که لایق خدا نیست و تقدیس اثبات اوصاف مناسب خداست یا این که تقدیس مختص به خداوند سبحان نیست و در حق انسان ها و غیرانسان ها مانند زمین (سوره مائده/5، 21)، وادی (سوره طه/20، 12) و غیره نیز بکار می رود؛ ولی تسبیح ویژه خداست.
تقدیس در قرآن فقط یک بار به صورت «نُقَدِسُ» بکار رفته است:
و در دو آیه نیز اسم «القدوس» به کار رفته است:
ولی با توجه به معنای تقدیس می توان به مجموع آیاتی که در آنها موجودات عالم خداوند را از نقایص امکانی منزه می دانند، مانند «سَبَّحَ لِلّهِ ما فِی السَّموتِ والاَرضِ» (سوره حدید/57، 1) یا خداوند خود را از کمالات محدود نسبی برتر می داند. مانند «سُبحنَهُ و تَعلی عَمّا یَصِفون» (سوره انعام/6، 100) و «رَبُّنَا الرَّحمنُ المُستَعانُ عَلی ما تَصِفون» (سوره انبیاء/21، 112) و نیز آیاتی که مثل داشتن را از وی نفی می کنند: «لَیسَ کَمِثلِهِ شَیءٌ» (سوره شوری/42، 11) و نیز (سوره بقره/2، 22) یا به اثبات توحید حق می پردازند: «قُل اِنَّما هُوَ اِلهٌ واحِدٌ و اِنَّنی بَرِیءٌ مِمّا تُشرِکُون» (سوره انعام/6، 19 و نیز سوره نحل/16، 51) تمسک جست، از این رو برخی در سوره توحید، آیات «قُل هُوَ اللّهُ اَحَد * اَللّهُ الصَّمَد» را تقدیس و بقیه سوره را تسبیح خدا و هر دو را مجموعاً یگانگی و توحید وی و نفی شریک و شبیه از او دانسته اند.