[ویکی فقه] اسباب النزول از ابـوالـحـسن علی (۳۹۸ - ۴۶۸ ق) فرزند احمد معروف به واحدی نیشابوری امام مفسرین و از علمای نحو و لغت می باشد. تـفـسـیر اسباب النزول که به شیوه روائی است آغاز آن سوره فاتحه و پایان آن سوره الناس است و مفسر از هر سوره سبب نزول بعضی آیات آن را که بدست آورده است یاد کرده و همچنین آیاتی را که در شان حضرت علی بن ابی طالب (علیه السّلام) نازل گردیده ذکر کرده است.از این کتاب نسخه مؤرخ ۷۱۸ ق در کتابخانه کاتب این سطور در قزوین و نسخه مورخه ۹۹۴ ق به شماره ۱۴۳۸ ثبت در کتابخانه آستان قدس رضوی محفوظ است. ایـن تفسیر در ۱۳۱۵ ق در حاشیه الناسخ و المنسوخ ابن سلامه به چاپ رسیده است سپس مکررا چاپ و افست گردیده است.
جملاتی از کاربرد کلمه تفسیر اسباب النزول
و ابو الحسن واحدى نيشابورى در اسباب النزول صفحه150.
از اين رو، مفسران از اصحاب پيامبر - صلى الله عليه و آله - تا كنون به اين شرايط كم و بيش التفات نموده و بعضى كتاب مستقلى در اين باب نگاشته اند. على بن متدينى - متوفاى 234 - كه استاد بخارى - مولف صحيح بخارى - است كتابى در اين باب مى نگارد. مشهورترينش اسباب النزول واحدى نيشابورى - متوفاى 468 - است .
و نقل شده است كه مالكى در كتاب فصول المهمه خود گفته است : امام ابوالحسن واحدى دركتاب خود موسوم به اسباب النزول به سند خود حديثى را تا ابى سعيد خدرى رفع مىكند كه او گفته آيه (يا ايها الرسول بلغ ماانزل اليك من ربك ) در روز غدير خم و درباره على (عليه السلام )نازل شده است .
نظر به همين واقعيت اساسى اين است كه از زمان نزول وحى تا به امروز دانشمندان مى دانند كه هر آيه ، سوره ، و مجموعه آيات ، شرايط نزولى دارد. چنانكه برخى از آنها شناخته شده و در كتاب تاريخ و كتابهاى اسباب النزول ثبت است . از همين شرايط فرهنگى اجتماعى است كه مفسران به عنوان شان نزول يا سبب نزول ياد مى كنند. با اين تفاوت كه فقط جزئى از شرايط فرهنگى - سياسى و اجتماعى آن را مى شناسند نه كل آن را. درك معناى آيه و مجموعه آيات هنگامى ميسر است كه شرايط نزول و سبب آن معلوم گردد.
468- اسباب النزول واحدى ، ص 231؛ اسدالغابه ، ج 5، ص 530؛ رياض النضره ، ج 2، ص 227؛ نورالابصار شبلنجى ؛ تفسير آيه در تفسير سيوطى .
454- صحيح مسلم ، باب فضائل على ، كتاب فضائل الصحابه ، سنن ترمذى ؛ مستدرك الصحيحين ، ج 3، ص 150؛ مسند احمد، ج 1، ص 185؛ سنن بيهقى ، ج 7، ص 63. و تفسير آيه در تفسيرهاى طبرى و سيوطى و اسباب النزول واحدى ، ص 74 و 75.
244- اسباب النزول ، واحدى نيشابورى ، ص 277. به گفته سدى ومقاتل . بنگريد: پيامبرى و حكومت : ص 420-421.
واحدى در كتاب اسباب النزول و سيوطى در كتاب الدر المنثور از ابوسعيد خدرى آورده اندكه گفت : آيه يا ايها الرسول بلغ ما انزل اليك ... درباره على بن ابيطالبنازل شده است . (694)