تعارض نسخ و نقل

به مرور زمان، خط نسخ نیز فروعی پیدا کرد. در قرن هفتم یاقوت مستعصمی در مورد اقلام خط، ابتکاراتی به خرج داد و مخصوصاً ثلث را به زیباترین شکل درآورد در واقع این خطوط توسط وی ظهور کرد؛ و به‌طور کلی دو خط نسخ و کوفی در کتابت عربی معمول گشت. این دو خط ریشه تمام خطهای اسلامی هستند. خط محقق از کوفی استخراج شد و نزدیک‌ترین خط به کوفی است. محقق را پدر خطوط و ثلث را مادر خطوط می‌نامند.همین‌طور خطاطان بسیاری به وجود آمدند و کتاب‌ها و رساله‌هایی دربارهٔ خط و خطاطی پرداختند.

در برابر، خوانساری معتقد است که به نسبت دیگر کتابهای رجالی، تفرشی بیشتر به متأخران پرداخته، و حتیٰ به نظر می‌رسد که برخلاف دیگر رجالیان، قصدش جامعیت در ذکر علمای بزرگ متأخر بوده است. تفرشی در مقدمه‌ای که بر کتاب خود نوشته است، منابع خود را در نگارش این کتاب ذکر می‌کند . البته منابع او بیش از آنهاست و بسیاری از آنها را در ضمن کتاب آورده است . بدین ‌طریق، برخی نقلها که از کتب قدما کرده، تنها منبع ما برای دست‌یابی به آن دیدگاههاست . از دیگر مزایای کتاب تفرشی را آن دانسته‌اند که تا سرحد امکان، اقوال علما را بدون تغییر نقل کرده است . نیز از دیگر مزایای کار او، تعرض به مستندات رجالیان در توثیق و تضعیف، برشماردن مشایخ و شاگردان هر راوی، دقت در اختلاف نسخ و کوشش در ضبط صحیح اسامی است . نقد الرجال از همان آغاز نگارش، با استقبال گسترده‌ای در میان علمای حدیث مواجه گشت و حتیٰ برخی از هم‌عصران خود تفرشی در زمان حیاتش بر آن حاشیه زدند .

و اگر اولى كرسى و دومى عرش ناميده شده ، براى اين است كه كرسىمحل آشكار شدن احكام سلطان به دست عمال و ايادى او است ، و در اين مرحله است كه هر يكاز كاركنان سلطان ، در يكى از شؤ ون مملكتىمشغول كارند. اينجا است كه گاهى صاحبان كرسى با هم اختلاف نموده در نتيجه حكم يكىبر حكم ديگرى مقدم شده ، آن را نسخ مى كند. بر خلاف عرش كه مخصوص خود سلطاناست ، و احكامش از نسخ و معارضه ، محفوظ است ، و باطن تمامى ظواهر واجمال همه تفصيلاتى كه در كرسى بود در آن موجود است .

حافظ عثمانی مبدع حلیه‌نویسی معرفی شده‌است. وی حلیه‌ها را با خط نسخ و در اندازه‌ای کوچک می‌نوشت که بتوان آن‌ها را در جیب گذاشت.

و جمله : (و الله على كل شى ء قدير) گوئى مى خواهد توهمى را كه ممكن است به ذهنافرادى بيايد رفع كند، چون يهوديان به خاطر اينكه نسخ و بداء رامحال مى پنداشتند معتقد بودند كه شريعت تورات نسخ نخواهد شد و بعد از آن ديگرشريعتى نخواهد آمد، خداى تعالى در جمله مورد بحث اين توهم را دفع نموده و مى فرمايد:اين عقيده شما با عموميت قدرت حقتعالى منافات دارد، شما داريد با اين عقيدهباطل خود قدرت خدا را محدود مى كنيد با اينكه خداى تعالى بر هر چيزى قادر است ، همبر نسخ و هم بر بداء، و ما در جلد اول در تفسير آيه شريفه : (ما ننسخ من آية اوننسها...) پيرامون اين مساله بحث كرديم .

خط کوفی نام خطی از خطوط اسلامی است که منسوب به شهر کوفه است و گفته می‌شود که در آن جا شکل گرفته و توسعه یافته‌است. پس از سدهٔ سوم هجری با فراگیر شدن خط نسخ و دیگر دبیره‌های نوآوری شده، رفته‌رفته کاربرد خط کوفی کم‌تر شد، تا این که پس از سده پنجم هجری کمابیش کنار گذاشته شد و بیش‌تر کاربرد تزیینی و محدود یافت.

بنابراين معناى جمله : (مصدقا لما بين يديه ) اين است كه قرآنقبول دارد كه تورات و انجيل و معارف و احكامش از ناحيه خدانازل شده بود و مناسب با حال انسانهاى قبل از اين بود، پس منافات ندارد كه در عيناينكه از ناحيه خدا بوده امروز نسخ و تكميل شود، چيزى از آنها حذف و چيز ديگرىاضافه شود، همانطور كه مسيح (عليه السلام ) و ياانجيل مسيح (عليه السلام ) مصدق تورات بود، و در عينحال بعضى از محرمات تورات را حذف نموده ، آنها راحلال كرد و قرآن كريم اين معنا را از آن جناب حكايت نموده كه فرمود: (و مصدقا لما بينيديه من التورية و لا حل لكم بعض الذى حرم عليكم ).