معنی کلمه تسبیح تربت در دانشنامه اسلامی
تسبیح، مجموعه ای از دانه های (مهره های) به نخ کشیده شده که بیشتر برای ذکر گفتن یا استخاره از آن استفاده می شود. تربت در لغت به معنای خاک است و در اصطلاح، به خاک اطراف قبر پیامبر(ص)، امامان یا امامزادگان و بیش از همه به خاک کربلا و قتلگاه امام حسین(ع) گفته می شود. در فرهنگ رایج شیعه، «تسبیح تربت» که به آن «تسبیح کربلایی» نیز می گویند، به معنای تسبیحی است که از خاک یا غبار قبر امام حسین ساخته شده است.
تسبیح تربت نزد شیعیان ارزش والایی دارد و طبق برخی احادیث، هرکس یک دور کامل با آن ذکر بگوید هفتاد مرتبه برایش نوشته می شود و اگر آن را تنها در دست بگیرد و با آن ذکر نگوید نیز هفت مرتبه برایش نوشته می شود.در حدیثی نقل شده که تسبیح گفتن با تربت و سجده کردن بر آن، باعث رقت قلب می گردد. همچنین هر کس با تسبیح تربت بگوید: «سبحان اللّه، والحمد للّه، ولا إلهَ إلَا اللّه، واللّه ُ أکْبَر»، خداوند شش هزار نیکی برایش می نویسد، شش هزار بدی از او می بخشد، شش هزار درجه او را بالا می برد و شش هزار شفاعت برایش ثبت می کند.
[ویکی اهل البیت] تربت سیدالشهدا علیهم السلام، به خاطر قداست و فضیلت و الهام بخشی هم مورد سجود قرار می گیرد، هم از آن تسبیح برای ذکر گفتن تهیه می شود، هم کام نوزاد را برمی دارند هم همراه میت به صورت حنوط، به کار می رود.
خاکی که مدفن یک شهید است، انتقال دهنده فرهنگ شهادت و الهام بخش شجاعت و ایمان است و تسبیحی که با چنین تربتی گفته شود، اجر مضاعف دارد. از امام صادق علیه السلام احادیثی در فضیلت تسبیح تربت سیدالشهدا روایت شده است.
حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها از تربت حمزه سیدالشهدا، تسبیحی ساخته و به نخ کرده بود و با آن، ذکر تسبیحات می گفت، مردم همچنان کردند. چون حسین علیه السلام شهید شد به خاطر مزیت و فضیلت تربت او، این کار درباره تربت قبر آن امام شهید انجام گرفت.
پیش از تسبیح گلی، حضرت زهرا تسبیحی داشت از نخ پشمین که به آن گره های متعدد زده بود و آن را می گرداند و تسبیح و تکبیر می گفت، تا آن که حضرت حمزه در جنگ احد به شهادت رسید. آنگاه از تربت او تسبیحی ساخت. رسم مردم بر این جاری شد تا آن که پس از شهادت امام حسین علیه السلام، از تربت قبر او تسبیح فراهم می کردند: «فلما قتل الحسین صلوات الله علیه عدل بالامر الیه فاستعملوا تربته لما فیه من الفضل والمزیه».
دو حدیث در فضیلت تسبیح تربت: امام صادق علیه السلام فرمود: «من کانت معه سبحة من طین قبر الحسین علیه السلام کتب مسبحا و ان لم یسبح بها» هر که تسبیحی از تربت قبر حسین علیه السلام داشته باشد، تسبیحگوی نوشته می شود، هر چند با آن تسبیح نگوید.
امام کاظم علیه السلام فرمود: «لایستغنی شیعتنا عن اربع:... و سبحة من طین قبر الحسین فیها ثلاث و ثلاثون حبة...» شیعه ما از چهار چیز بی نیاز نیست: ...یکی هم تسبیحی با 33 دانه از خاک قبر امام حسین علیه السلام.
جواد محدثی، فرهنگ عاشورا، نشر معروف.