تاتار سلطان

سلطان احمد عثمانی محمد پاشا عامل مصالحه را معزول و به جای وی خلیل پاشا را منصوب کرد. خلیل باشا با جانی گرای خان تاتار و سپاهی از ترک‌ها و تاتارها از دیاربکر به آذربایجان روی نهاد. قرچقای خان که از سوی شاه عباس اجازهٔ نبرد نداشت، قلعهٔ تبریز را ویران ساخته و مردم آن نواحی را به نواحی امن کوچاند و قزوین عقب نشست. سردار عثمانی تبریز را در سال ۱۰۲۷ ق تصرف نمود، اما آن را خالی از سکنه و خاروبار دید و پس از پنج روز از آن شهر نیز سه فرسنگ پیش آمد. سپاه عثمانی به دلیل اطلاع از قلت سپاه ایران و عقب‌نشینی مصلحتی سپاه ایران مصمم به حمله شد و پیروزی خود را قطعی می‌دانست. خلیل پاشا تصمیم گرفت به سپاه ایران شبیخون بزند اما نقشهٔ وی با رشادت یک سرباز وطن‌پرست ایرانی فاش شد و قرچقای خان شبانه سپاه خود را از خواب بیدار ساخت و با وجودی که اجازهٔ جنگ نداشت آمادهٔ دفاع شد و در محلی به نام پل شکسته با قوای عثمانی رو به رو گردید.

قابوس‌نامه چندین بار به زبان‌های ترکی ترجمه شده است. قدیمی‌ترین نسخه از ترجمه‌های ترکی این کتاب که در حال حاضر شناخته شده است، متعلق به قرن چهاردهم میلادی است که مصطفی شیخ‌اوغلو در زمان سلطنت گرمیان در آناتولی، به زبان ترکی قدیم آناتولی برگرداند و نسخه‌ای از آن امروزه در کتابخانه و اسناد ملی مصر نگهداری می‌شود. در سال ۸۳۵ هجری یا ۱۴۳۱ میلادی، به دستور سلطان مراد دوم عثمانی، شخصی به نام مرجمک ترجمهٔ جدیدی به زبان ترکی عثمانی انجام داد. ترجمه‌ای متأخر به ترکی هم توسط نظمی‌زاده مرتضی در سال ۱۱۱۷ هجری برابر ۱۷۰۵ میلادی، تهیه شد. همچنین نسخه‌ای به زبان ترکی تاتاری توسط قیوم ناصری در ۱۳۰۰ هجری برابر ۱۸۸۲ میلادی، در شهر کازان چاپ شد. علاوه بر این، ترجمه به ترکی ازبکی نخستین بار توسط محمدرضا آگاهی در سال ۱۹۹۴ میلادی، در تاشکندترجمهٔ این کتاب به ترکی آذری نیز توسط رحیم سلطان‌اف (۱۹۶۱) منتشر شد.

آرامگاه سلطان سنجر، آخرين پادشاه قدرتمند سلاجقه متوفى 552 در مرو قرار دارد. مرودر جنگ تاتار ويران شد و هرچه داشت به غارت رفت و بعدهامثل همه شهرهايى كه مغولان مى گشودند، از رونق افتاد. (205)

برای قوم تاتار که بر اثر بدوی بودن، احتیاج مبرمی به اجناس نواحی مترقی‌تر داشت، از قدیم باز نگاه داشتن راه‌های تجارتی اهمیت بسیاری داشت. چنگیز خان از ابتدای به قدرت رسیدن به بازرگانی اهمیت بسیاری می‌داد زیرا او نیاز به تهیهٔ اسلحه از هند و دمشق و همچنین نیازمند به بازارهایی برای فروش محصولات مغولستان و همچنین سرزمین تازه به تصرف درآمدهٔ چین بود. اما برخلاف اهداف چنگیز، کشمکش بین سلطان محمد و کوچلک خان سرکردهٔ قبایل نایمان در کاشغر باعث بسته شدن راه‌ها و وقفه مابین تجارت شرق و غرب شده بود. هم‌زمان با این وقفه در راه‌های زمینی، راه دریائی خلیج فارس در اثر جنگ بین حکمران کیش و حکمران هرمز نیز مسدود شده بود که نتیجهٔ آن به وجود آمدن یک بحران تجارتی در ناحیه آسیای مرکزی بود. بازرگانان خواستار ختم منازعات و بازشدن راه‌ها بودند. به همین علت است که در حملات چنگیز یاری رساندن برخی از بازرگانان مسلمان در پیشرفت چنگیز به طرف غرب دیده می‌شود. برای رفع این بحران نخست کوچلک خان در سال ۱۲۱۸ میلادی توسط مغول کشته شد. سلطان محمد نتوانست اهمیت روابط تجارتی با شرق دور و قرار داشتن سرزمینش را بر سر راه جاده ابریشم درک کند و از احتیاجات بازرگانان و خواست چنگیز غافل بود بنابراین بعد از میان برداشتن کوچلک خان نوبت به سلطان محمد رسید.

سلطان مراد سوم سلطان عثمانی چون در سال ۹۸۷ قمری (۱۵۷۹ میلادی) خبر یافت که سرزمین شروان بار دیگر به دست سپاهیان قزلباش افتاده و عثمان پاشا به قلعه دربند (دمور قاپا) گریخته و عادل‌گرای خان تاتار گرفتار گشته است، مصطفی پاشا (لله پاشا) را از فرماندهی سپاه عثمانی معزول ساخت و سنان پاشا از سرداران عثمانی را (که اصلاً آلبانی تبار بود و در دربار استانبول، سمت وزیر سوم را داشت) به جای وی منصوب کرد. پس از آن نیز از طرف حکومت صفوی، پیکرخان زیاد اوغلی قاجار به حکومت آنجا منصوب شد.

4 تصرف سرزمين قراختائيان در سال 607 ه . توسط سلطان محمد كه به مثابه سدى در مقابل تاتار بودند. سلطان محمد خوارزمشاه در سال 607 ه . به كمك كوچلك خان ، پادشاه قوم نايمان و عثمان خان ، صاحب سمرقند، حمله به قراختائيان ، سرزمين متصرفه را بين خود تقسيم نمودند و خوارزمشاه حدود سلطنت خود را تا لب كاشغر و سند رسانيد (262).

در دورانی که سلطان محمد خوارزمشاه بر ایران حکم می‌راند، شخصی به نام تموچین با مطیع ساختن قبائل پراکندهٔ مغول و تاتار در دشت‌های وسیع مغولستان در شمال چین امپراتوری خویش را بنیان نهاد. در سال ۱۲۰۶ مجمع بزرگ قوریلتای لقب چنگیز خان را (که احتمالاً به معنای فرمانروای جهان بوده‌است) برای وی برگزید.

بانى اين مسجد و نيز مدرسه روبروى آن به مدرسه جانى خان ، سلطان جانى خانپادشاه تاتار تركستان است و تاريخ بناى آن هم بهسال 755 بوده است .