معنی کلمه بهداشت در اسلام در دانشنامه اسلامی
قوانین اسلام بر مبنای فطرت آدمی بنا شده است. آنچه از حلال و حرام و امر و نهی می بینیم، مصلحت انسان در آنها ملاحظه شده است. همانطور که امام باقر (علیه السّلام) فرمود: «خداوندی که انسان را خلق کرده است، می داند که چه چیزی برای او مفید و چه چیزی مضر است، در نتیجه چیزی که مفید است را حلال و چیز مضر را حرام کرده است.» همچنین در قرآن کریم می فرماید: «چیزهای طیب و پاکیزه را برای شما حلال و چیزهای پلید و خبائث را برای شما حرام کردیم.» در تعالیم اسلامی در باب بهداشت و تغذیه، اصولی که سلامتی انسان را تامین می کند، رعایت شده است. مکتب اسلام با تحریم خبائث و پلیدی ها و حلال کردن پاکیزگی و پاکیزه ها و قاعده حفظ اعتدال، راه رسیدن به این مقصود را فراهم ساخته است.از نظر اسلام رعایت مسائل بهداشتی در بعضی اوقات واجب است، زیرا در اسلام حفظ جان واجب است و اگر عدم رعایت مسائل بهداشتی سبب به خطر افتادن جان انسان ها شود در این صورت رعایت اصول و مسائل بهداشتی لازم است؛ زیرا مقدمه واجب نیز واجب است و احتمال دارد یکی از مصادیق آیه: «وَ لاَ تُلقُوا بِایدِیکُم الَی التَّهلُکَه.» باشد.برخورداری از بهداشت و سلامتی یکی از حقوق مسلم فردی و اجتماعی است که در دین اسلام به صورت تکلیف وجوبی، حرمتی، استحبابی و یا مکروهی گنجانده شده است. جامعه موفق جامعه ی است که جسم و روان مردم آن سالم باشد. سلامت جسم و روان مهمترین ابزار تکامل انسان است و از دیدگاه اقتصادی نیز از اهمیت قابل توجهی برخوردار است.بهداشت و پیشگیری سبب سلامتی فکری و جسمی جامعه می شود و از نظر اقتصادی نیز مقرون به صرفه است. تحقیق و تفحص در آیات قرآن و احادیث و متون اسلامی توجه و دقت اسلام را نسبت به بهداشت و سلامتی فرد و جامعه روشن می سازد. هیچ دین و مکتبی مانند اسلام، نسبت به مسائل و اصول بهداشتی سفارش نکرده است. اسلام اکثر مسائل بهداشتی را تحت عنوان واجب، حرام، مستحب یا مکروه بیان کرده است. مثلاً: خوردن خبائث و چیزهای پلید از قبیل، خون، چرک، ادرار، مدفوع، گوشت مردار، گوشت حیوانات حرام گوشت، خوردن خاک، شراب، آبجو و سایر مسکراتی که عقل را زایل و سلامتی انسان را به خطر می اندازد، حرام است، از طرفی بسیاری از مسائل بهداشتی که نقش مهمی در سلامتی انسان دارند را، تحت عنوان واجب یا مستحب بیان کرده است. مثلاً: از شرایط نماز، طهارت بدن و لباس می باشد و وضو و غسل از واجبات و مقدمات نماز شمرده شده و در وضو و غسل، شستن داخل بینی و دهان و مسواک زدن مستحب است.
فلسفه احکام
فلسفه احکام از مباحث بسیار جالب است، زیرا تمام احکام از نظر اسلام فلسفه و حکمتی دارند که برای همه روشن نیست، گاهی در بیانات معصومین رهنمودهایی دیده می شودکه برای همه مردم عمومیت نداشته و یا بر مبنای شرایط خاصی ذکر شده است. احکام اسلامی چون ارتباط با وحی دارد مافوق یافته های بشر است به همین خاطر تطبیق احکام اسلامی که زیر بنای استواری دارد و به سرچشمه فیاض وحی وصل است با فرضیه های زودگذر و غیر مطمئن علوم روز، کار نادرستی است، هر چند شاید بسیاری از احکام اسلامی با علوم روز مطابقت کند بعضی اصرار دارند که فلسفه احکام اسلامی را با علوم روز و علوم بشری تطبیق دهند، مثلاً: برای حرمت شراب و حرمت گوشت خوک استناد به مضرات جسمی آنها می کنند یا در ارتباط با وجوب روزه فقط استناد به آثار و منافع جسمی آن می کنند، این کار صحیح نیست هر چند شاید حرمت یا وجوب، چنین آثار جسمی را نیز به همراه داشته باشد. فلسفه بسیاری از احکام برای ما روشن نیست و تنها چیزی که می توانیم بگوییم این است که در فلسفه احکام اسلامی، مصالح و مفاسد و سود و زیان چه مربوط به جسم و چه مربوط به روح، نسبت به فرد و جامعه در نظر گرفته شده است. هر چه به سود فرد و جامعه از نظر جسم و روح باشد، حلال و هر چه به زیان جسم و روح فرد و جامعه باشد، حرام است.در اسلام مصلحت مقدم بر منفعت است؛ چه بسا چیزی برای انسان نفعی داشته باشد ولی به مصلحت او یا جامعه نباشد. همچنین در اسلام با توجه به قاعده «لا ضرر و لاضرار فی الاسلام»، ضرر رساندن به خود و دیگران ممنوع است. به همین خاطر آلوده کردن محیط زندگی جایز نیست و رعایت اصول بهداشت از ضروریات سلامتی است و این خود یک «عبادت» است؛ زیرا در اسلام هر عملی که به نیت ادای وظایف الهی و خدمت به جامعه اسلامی صورت گیرد، عبادت است.در دعای کمیل می خوانیم: «قوّ علی خدمتک جوارحی»، اگر انسان اعضا و جوارح قوی و سالم داشته باشد بهتر می تواند به عبادت بپردازد. همچنین گام برداشتن در راه تامین بهداشت عمومی جامعه نیز از عبادات بزرگ به شمار می آید.
پیشگیری قبل از درمان
پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) فرمود: «هیچ دارویی نیست، مگر اینکه اثر سوئی به همراه دارد.» پیشگیری همیشه آسان تر و راحت تر از درمان است، زیرا درمان از طریق داروهای شیمیایی و یا بعضی داروهای گیاهی غالباً با اثرات سوء همراه است و عوارض جانبی منفی در بدن به جا می گذارد و چه بسا بعضی اوقات درمان امکان پذیر نیست. علاوه بر این از نظر اقتصادی هزینه درمان خیلی بیشتر از هزینه پیشگیری می باشد.بهره گیری از نعمت های خداوند در سلامت انسان و رفاه او نقش زیادی دارد، یکی از نعمتهای خداوند «آب» است که نقش آن در بهداشت و سلامتی بر همه روشن است.استفاده کردن از نعمتهای الهی در روایات و آیات سفارش شده است. خداوند در قرآن می فرماید: «کُلُوا وَ اشرَبُوا وَلَا تُسرِفُوا، بخورید و بیاشامید ولی اسراف نکنید.» همچنین امام صادق علیه السلام فرمود: «هر چیزی که برای بدن مفید است اسراف نیست، بلکه اسراف در جایی است که مال تلف شود و به بدن ضرر وارد شود.» این یک دستور جامع بهداشتی است که در سلامتی بشر نقش به سزایی دارد، اگر انسان از نعمتهای الهی درست استفاده کند و چیزهای حلال بخورد، نیازهای بدن را تامین می کند. در بعضی از روایات آمده است که اگر کسی هزینه ای برای تامین مواد لازم بدن نکند، ضرر بیشتری به خاطر بیماری متوجه او می شود. بدن انسان نیازمند انواع ویتامین ها، پروتئین ها، قندها، چربی ها می باشد که خداوند آنها را در نعمت های خود جازسازی کرده است.
چند حدیث پزشکی
...