معنی کلمه بانویی اصفهانی از دوره صفوی در دانشنامه اسلامی
[ویکی فقه] سراینده «سفرنامه منظوم حج»، بانویی اصفهانی است که از نام و زندگانی وی در منابع، اثری یافت نشده و تنها به خاطر نام شوهرش که میرزا خلیل بوده، از او با عنوان «زوجه میرزا خلیل رقم نویس» یاد کرده اند؛ بدین ترتیب، ما تنها از نام شوهر او که شغل وی رقم نویسی «منشی گری» در دیوان اعلی بوده است، آگاهیم. اولین ویژگی فرد منشی، آشنایی وی با زبان و ادب بوده تا بتواند متن احکام را بنویسد و به این ترتیب باید گفت که این بانوی فاضل، در خانه ای که تخصص آن در نوشتن احکام بوده، زندگی می کرده و به یقین از همین محیط تاثیر پذیرفته است. از میان اشعاری که وی سروده، می توان آگاهی های مختصری در باره زندگی وی به دست آورد؛ وی در اصفهان می زیسته و در این شهر، خویشان فراوانی داشته که مکرر از آنها اظهار ناخشنودی کرده است. وی از خاندانی ممتاز و برجسته بوده است. دلیل این امر هم خود سفر حج است که در آن زمان ، جز برای افراد ثروتمند کاری آسان نبوده است؛ به علاوه، گفته شد که وی همسر منشی دولت صفوی بوده و چنین منصبی در آن دوره می توانست ثروت و موقعیت خوبی به همراه داشته باشد. از لابه لای منظومه می توان تا حدودی با زندگی این زن فرهیخته آشنا شد و چنین به نظر می رسد که سرزمین آباء و اجدادی او، دولت آباد قزوین و یا شهر اردوباد در ساحل رود ارس بوده است. از میان اشعار منظومه همچنین می توان تا حدی روحیات او را دریافت. گفتنی است با توجه به اشاره وی به آقا کمال، خزانه دار شاه سلطان حسین صفوی (سلطنت ۱۱۰۵- ۱۱۳۵ ق)، می توان به حدس قوی گفت که او در اواخر عهد صفوی یا به عبارت بهتر، در نیمه نخست قرن دوازدهم هجری زندگی می کرده است. از زمان درگذشت وی اطلاعی در دست نیست و تنها اثر وی، « سفرنامه منظوم حج » است. عناوین مرتبط سفرنامه میرزا ابوالحسن خان شیرازی (کتاب) . منبع نرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. رده های این صفحه : تراجم | شاعران فارسی
جملاتی از کاربرد کلمه بانویی اصفهانی از دوره صفوی
ضلع جنوبی شامل یک ایوان بزرگ و بلند با کاربندی‌های نفیس تزئینی از دوره صفوی در ضلع اصلی و گچ بری و نقا شیهای زیبای دوره معماری قاجاری در ضلع‌های طرفین و سقف است. سقف ان از نوع مسطح بوده و بر دو ستون چوبی تکیه داده‌است. در سمت شرق ایوان یک اتاق گوشواره جالب با سقف گنبدی و تزئینات نقش برجسته گچی قرار دارد. این قسمت از بنا کاملاً تخریب شده بوده‌است که در سال‌های اخیر بر اساس ضوابط میراث فرهنگی موردباز سازی و بهره‌برداری قرار گرفته‌است. در سمت غرب ایوان اتاق‌هایی قرار دارند که حد فا صل حیاط عمومی و خصوصی خانه است و در حال حاضر با تیغه کشی از عرصه عمومی بنا جدا شده‌اند و در مالکیت باز ماندگان شیخ الاسلام است.
از پیشینه تاریخی یخچالها تا دوره صفوی اطلاعات دقیقی در دست نیست. هر چند در متون تاریخی و داستانها و اشعار قبل از دوره صفوی استفاده از یخ به وفور یافت می‌شود؛ اما از نحوه تولید آن سخنی به میان نیامده است. قدیمی‌ترین مدارک، مربوط به سفرنامه «شاردن» سیاح فرانسوی دوره صفوی است.
خانه خاچیکیان بازمانده از دوره صفوی است و در اصفهان، خیابان حکیم نظامی، خیابان خاقانی، جنب دانشگاه هنر واقع شده‌است. این اثر در تاریخ ۲۴ اسفند ۱۳۸۳ با شمارهٔ ثبت ۱۱۵۴۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.
هنرمندان نقاش، صحافان و صنعتگران، به خواست سلاطین از سراسر ایران فراخوانده شدند و درکتابخانه‌های پایتخت به کار گمارده شدند. بدین ترتیب، آثار ارزشمند و با شکوهی پدید آمد. در دورهٔ صفوی، نقاشی، تذهیب و خط درخدمت هنر کتاب آرایی قرار گرفت و آثاری به وجود آمد که زینت بخش موزه‌های ایران و جهان است. اما، رنج هنرمندان بی ارج ماند و ارزش آنان در زمان زندگیشان شناخته نشد و هنر نقاشی به ویژه تذهیب، پس از دوره صفوی از رونق افتاد. اگر چه هجوم فرهنگ غرب به ایران، حرکت پیشرو این هنر را کند ساخت، ولی با زحمت هنرمندان متعهد و دوستداران هنر این مرز و بوم، شعلهٔ هنر تذهیب همچنان فروزان است.
کتاب مهم دیگر در مورد مسائل و اتفاقات شمال غرب ایران از دوره صفوی به بعد، کتاب تاریخ افشار است. در این کتاب وقایع و منازعات بسیاری که پس از ورود ایل افشار به ناحیه ارومیه و شمال غرب ایران رخ می‌دهد، شرح داده شده است. کتاب تاریخ افشار در موارد متعددی به شرح احوال و جنگ‌های رخ داده در منطقه شهرستان پیرانشهر به اسم منطقه «لاهیجان» و شهری که اتحادیه بلباس در آن سکونت داشته‌اند، پرداخته شده است (ادیب الشعرا).
به هر حال، علیقلی بیک مترجم دربار شاه سلطان حسین صفوی و به اصطلاح دیلماج بود. امروز که متنی از دوره صفوی را مرور می‌کردم، دیدم نویسنده یادی از او کرده و مطلبی از وی نقل کرده‌است. نویسنده این متن، در بخشی از این کتاب که اشارتی به صوفیه داشت، می‌گوید، مطلبی از علی قلی بیک دیلماج پرسیده‌است. می‌دانیم که خود این علی قلی هم نقدی بر صوفیه دارد که سالها پیش به کوشش آقای زائری در میراث اسلامی ایران منتشر شد. به هر حال نویسنده این کتاب می‌گوید:
عمده قالی‌های گلستان باقی‌مانده از دوره صفوی به بعد بافته شده و به‌طور مشخص دارای نقشه گلستان است. فرش دارای چند حاشیه گلدار و حاشیه پهن است. درخت، بلبل و متنی که شبکه آبیاری و چند استخر آن را به چند بخش مهم تقسیم کردهو هر بخش دارای ۴–۶ قسمت است. حرکت آب در جوی‌ها با خط‌های موجی و آبی رنگ نمایان می‌شود.
از دوره صفوی (۱۷۳۲–۱۵۰۱ م) مذهب تشیع به عنوان مذهب رسمی ایران معرفی گردید. مذهب تشیع با ویژگی‌های سیاسی و اجتماعی خویش باعث اتحاد و استقلال ایران گردید و هویت ملی آن را در برابر تهاجمات و ضربات مهلک امپراتوری عثمانی حفظ نمود و ایران توانست بار دیگر به عنوان یک قدرت بزرگ سیاسی و مذهبی قد علم کند.
در پیرامون ایزدخواست چندین قلعه دیرینه و برماندهایی از یک سد تاریخی و کاروانسرایی از دوره صفوی بر جای مانده‌است.
در ساعت خورشیدی، یا اسطرلاب (استاریاب) که از دوره صفوی در ایران رایج بوده‌است، میله‌ای عمودی بر سطح افقی نصب می‌شده‌است با اندازه‌گیری سایه آن میله، زمان معلوم می‌گردیده‌است. این‌گونه ساعت‌ها در دربار شاهان و در مکانهای مذهبی استفاده می‌شده و نیاز به مدیریت انسان نداشته‌است. اما کاربرد آن فقط برای روزهای آفتابی و با مناسبت‌های خاص بوده‌است. در ایران ساعت آفتابی معمولاً همراه با استرلاب بوده و بعضی استرلابها دارای میله‌ای برای تعیین ظهر شرعی داشته‌اند.