آوند چوبی {vessel} [زیست شناسی- علوم گیاهی] لولۀ ممتد عمودی در برخی گیاهان که از یاخته های نسبتاً پیشرفتۀ نای مانند تشکیل شده است و شیرۀ خام در آن جریان دارد متـ . چوب آوند
معنی کلمه اوند چوبی در دانشنامه آزاد فارسی
آوند چوبی. آوَند چوبی (xylem) بافت ترابری در گیاهان آوندی. وظیفۀ اصلی آن هدایت آب و مواد غذایی محلول از ریشه به بخش های دیگر گیاه است. آب در نهایت براثر تعرّق از برگ خارج می شود (← برگ). آوند چوبی از انواع متفاوتی از یاخته ها تشکیل شده است. یاخته هایی طویل، باریک، و معمولاً مرده با نام تراکئید۱، سخت آگنه (اسکلرانشیم)۲، یاخته های پارانشیمی۳ با دیوارۀ نازک، و عناصر آوندی هادی از آن جمله اند. تعرق۴ خروج آب از برگ گیاه به اتمسفر به حالت بخار است. خروج آب از برگ، حرکت آب و مواد معدنی را در آوندهای چوبی برقرار می کند. این امر از آن رو اهمیت دارد که بسیاری از یاخته های گیاهی به مواد معدنی نیاز دارند. بافت آوند چوبی معمولاً در نزدیکی بافت ترابری دیگری با نام آوند آبکشی۵ قرار دارد. وظیفۀ بافت اخیر ترابری قندها و آمینواسیدها است (← پروتئین ). در گیاهان غیرچوبی، آوند آبکشی و آوند چوبی به صورت دسته ای یافت می شوند. این دسته ها را در برگ رگبرگ۶ می نامند. در اغلب نهان دانگان۷ (گیاهان گل دار)، آب از طریق عناصر آوندی حرکت می کند. اغلب بازدانگان۸ و سرخسیان۹ فاقد عناصر آوندی و برای هدایت آب به تراکئیدها وابسته اند. گیاهان غیرچوبی فقط آوند چوبی نخستین دارند که از پروکامبیوم۱۰ حاصل می شود، در حالی که در درختان و درختچه ها، آوند چوبی پسین جانشین بخش اعظم آوندهای چوبی نخستین می شود. آوندهای چوبی پسین نتیجۀ رشد پسین۱۱، حاصل از فعالیت کامبیوم آوندی اند. دیواره های یاخته ای آوند چوبی پسین براثر رسوب لیگنین۱۲ ضخیم و باعث استحکام گیاه می شوند. نیز ← چوب
جملاتی از کاربرد کلمه اوند چوبی
پرتراکئوفیتهای اولیه دوونین، Aglaophyton و Horneophyton دارای لولههای انتقال آب تقویتنشده با ساختارهای دیوارهای بسیار شبیه به هیدرووئیدهای خزه هستند، اما آنها در کنار چندین گونه از تراکئوفیتها رشد کردند، مانند Rhynia gwynne-vaughanii که دارای تراشههای آوند چوبی بود که به خوبی با نوارهای نین تقویت شده بودند. نخستین ماکروفسیلهای شناخته شده دارای تراکئید آوند چوبی، گیاهان کوچک سیلورین میانی از جنس کوکسونیا هستند. با این حال، نوارهای ضخیم بر روی دیواره قطعات لوله جدا شده از سیلورین اولیه به بعد آشکار است.
گیاهان برای رهایی از محدودیتهای اندازه کوچک و رطوبت ثابتی که سامانه ترابری پارانشیمی ایجاد میکرد، به سامانه انتقال آب کارآمدتری نیاز داشتند. همانطور که گیاهان به سمت بالا رشد کردند، بافتهای آوندی مخصوص حملونقل آب فرگشت یافتند، ابتدا به شکل هیدرووئیدهای ساده از گونه یافت شده در مجموعههای اسپوروفیت خزه. این سلولهای دراز ساده مرده و در زمان بلوغ پر از آب بودند و کانالی را برای انتقال آب فراهم میکردند، اما دیوارههای نازک و تقویتنشده آنها تحت کشش متوسط آب فرو میریختند و ارتفاع گیاه را محدود میکردند. تراکئیدهای آوند چوبی، سلولهای وسیعتر با دیوارههای سلولی تقویتشده با لیگنین که در برابر ریزش تحت تنش ناشی از تنش آبی مقاومتر بودند، در بیش از یک گروه گیاهی تا میانه سیلورین رخ میدهند، و ممکن است منشا فرگشتی واحدی داشته باشند، احتمالاً در شاخکها. همه تراکئوفیتها را متحد میکند. از طرف دیگر، ممکن است آنها بیش از یک بار فرگشت یافته باشند. بسیار بعد، در دوره کرتاسه، تراکئیدها توسط عروق در گیاهان گلدار دنبال شدند. با فرگشت سازوکارهای انتقال آب و کوتیکولهای ضد آب، گیاهان میتوانند بدون پوشاندن پیوسته توسط یک لایه آب زنده بمانند. این انتقال از poikilohydry به homoioiohydry پتانسیل جدیدی را برای استعمار باز کرد.
چوب اصولاً از سلولهای آوند چوبی با دیواره یاخته ساخته شده از سلولز و لیگنین
ایمیداکلوپراید بهطور سیستمیک به آرامی توسط ریشهٔ گیاه جذب میشود و به آرامی از طریق بافت آوند چوبی به بالای گیاه منتقل میشود.
گیاهان به ابداع روشهایی برای کاهش مقاومت در برابر جریان درون سلولهایشان ادامه دادند و به تدریج کارایی انتقال آب را افزایش دادند و مقاومت نایها را در برابر فروپاشی تحت تنش افزایش دادند. در طول دوونین اولیه، حدبیشتر قطر تراکئید با گذشت زمان افزایش یافت، اما ممکن است در میانه دوونین در زوستروفیلها فلات شده باشد. نرخ انتقال کلی همچنین به سطح مقطع کلی خود دسته آوند چوبی بستگی دارد، و برخی از گیاهان دوونین میانی، مانند Trimerophytes، ستونهای بسیار بزرگتری نسبت به اجداد اولیه خود داشتند. در حالی که تراکئیدهای عریضتر نرخ انتقال آب بیشتری را فراهم میکردند، اما خطر کاویتاسیون، تشکیل حبابهای هوا ناشی از شکستن ستون آب تحت تنش را افزایش دادند. گودالهای کوچک در دیوارههای تراکئید به آب اجازه میدهند تا از تراکئید معیوب عبور کند و در عین حال مانع از عبور حبابهای هوا میشود، اما به قیمت نرخهای جریان محدود. در دوران کربونیفر، Gymnosperms حفرههای حاشیهدار، ساختارهای دریچهمانندی را ایجاد کرده بود که به حفرههای با رسانایی بالا اجازه میدهد هنگامی که یک طرف تراکئید از فشار بیرون میشود، مهر و موم شوند.
رشد ثانویه غیرعادی از الگوی یک کامبیوم آوندی منفرد پیروی نمیکند که آوند چوبی به داخل و آوند آبکش به بیرون تولید میکند، مانند لیگنوفیتهای اجدادی. برخی از دولپهها رشد ثانویه غیرعادی دارند، برای نمونه، در گل کاغذی یک سری از کامبیا خارج از قدیمیترین آبکش بهوجود میآیند.
بهعنوان یک آفتکش سیستمیک، ایمیداکلوپراید بهراحتی در آوند چوبی گیاهان از خاک به برگ، میوه، گرده و شهد گیاه منتقل میشود یا حرکت میکند. ایمیداکلوپراید همچنین حرکت ترنسلامینار عالی را در گیاهان نشان میدهد و میتواند به کوتیکول برگ نفوذ کند و به راحتی در بافت برگ حرکت کند.
اندودرم به حبابهای گاز اجازه ورود به آوند چوبی را نمیدهد و از بروز آمبولی در ستون آب جلوگیری میکند.
هنگامی که گیاهان این سطح از کنترل را بر تبخیر آب و انتقال آب به دست آوردند، آنها واقعاً همیوهیدریک بودند و قادر بودند به جای تکیه بر لایهای از رطوبت سطحی، آب را از محیط خود از طریق اندامهای ریشه مانند استخراج کنند و به آنها امکان میداد تا به اندازه بسیار بیشتری رشد کنند. اما در نتیجه افزایش استقلال آنها از محیط اطراف، بیشتر گیاهان آوندی توانایی خود را برای زنده ماندن در اثر خشک شدن از دست دادند - یک ویژگی پرهزینه برای از دست دادن. در گیاهان اولیه زمین، پشتیبانی بیشتر توسط فشار تورگر، به ویژه لایه بیرونی سلولها به نام تراکئید استروم، و نه بوسیله آوند چوبی، که بسیار کوچک، ضعیف و در موقعیت مرکزی برای ایجاد حمایت ساختاری بسیار ایجاد میشد، تأمین میشد. گیاهانی با آوند چوبی ثانویه که در میانه دوونین ظاهر شده بودند، مانند Trimerophytes و Progymnosperms، برشهای عروقی بسیار بزرگتری داشتند که بافت چوبی قوی تولید میکردند..
بیشتر گیاهان چندسلولی هستند. سلولهای گیاهی به انواع سلولهای متعدد تمایز مییابند و بافتهایی مانند بافت آوندی با آوند چوبی و آبکش مخصوص رگبرگها و ساقههای برگ و اندامهایی با عملکردهای مختلف فیزیولوژیکی مانند ریشه برای جذب آب و مواد معدنی، ساقه برای حمایت و انتقال آب و مولکولهای سنتزشده تشکیل میدهند. برگها برای فتوسنتز و گلها برای تولیدمثل تمایز یافتهاند.