اواکس
معنی کلمه اواکس در دانشنامه عمومی
سامانه های آواکس می توانند وظیفه ای مشابه مراقبت پرواز در شرایط جنگی ایفا کرده و با هواپیماهای خودی ارتباط برقرار کنند، محدوده شناسایی آن ها را افزایش دهند و آن ها را از دید دشمن مخفی کنند چرا که هواپیماهای خودی قادر هستند از سامانه رادار آواکس استفاده کرده و نیازی به استفاده از سامانه رادار خود ندارد. با این وجود، هواپیماهای آواکس ممکن است توسط هواپیماهای دشمن که خارج از محدوده شان قرار دارند ردگیری شوند. دلیل این امر این است که قدرت پالس با دور شدن از منبع کاهش می یابد؛ بنابراین سیگنالی که می بایست به هدف برخورد کند و برگردد می بایست آنقدر قوی باشد که دو برابر فاصله بین فرستنده و هدف را پوشش دهد.
هواپیماهای آواکس متعددی در کشورهای مختلف ساخته شده اند و در سال های اخیر هلیکوپترهای آواکس هم ساخته شده اند. این سامانه ها معمولاً بر روی بدنه یک هواپیمای مسافربری یا ترابری نصب می شوند هرچند هواپیماهایی هم وجود دارند که از ابتدا برای ایفای این نقش طراحی شده اند.
در زبان انگلیسی، AWACS اختصاصاً به سامانه مورد استفاده در هواپیمای بوئینگ ئی - ۳ سنتری و همچنین بوئینگ ئی - ۷۶۷ متعلق به ژاپن اشاره دارد و AEW& C به تمام هواپیماهای هشدار سریع و فرماندهی هوایی اشاره دارد اما به طور کلی از واژهٔ آواکس برای اشاره به تمامی این هواگردها استفاده نیز می شود. در زبان فارسی هر دو آن ها آواکس نوشته می شوند.
سامانه های آواکس پیشرفته می توانند هواپیماهایی با فاصله ۴۰۰ کیلومتری را شناسایی کنند. این فاصله دور از تیررس اکثر موشک های زمین به هوا است. یک هواپیمای آواکس در ارتفاع ۳۰۰۰۰ پایی می تواند منطقه ای با مساحت ۳۱۲٬۰۰۰ کیلومتر مربع را پوشش راداری بدهد؛ بنابراین سه فروند آواکس در یک عملیات مشترک، می توانند مساحتی معادل مساحت اروپای مرکزی را به کلی پوشش دهند.
جملاتی از کاربرد کلمه اواکس
۱۹۸۳: مصر. در پی بمباران هوایی مناطقی از خاک سودان توسط هواپیماهای لیبی، آمریکا امکانات الکترونیکی هواپیمای آواکس را در اختیار مصر و سودان قرار داد.
عراق شروع به دریافت حمایت از ایالات متحده و کشورهای اروپای غربی نیز کرد. صدام از حمایت دیپلماتیک، پولی و نظامی توسط ایالات متحده برخوردار شد، از جمله وامهای هنگفت، نفوذ سیاسی و اطلاعاتی در مورد استقرار ایران که توسط ماهوارههای جاسوسی آمریکا جمعآوری شده بود. عراقیها برای شناسایی تحرکات نیروهای ایرانی به شدت به تصاویر ماهواره ای و آواکسهای آمریکایی متکی بودند که به عراق اجازه میداد تا قبلاً از هر عملیات ایران مطلع گردد.
SIPRI دریافت که در سالهای ۲۰۱۰–۲۰۱۴ قطر چهل و ششمین واردکنندهٔ بزرگ سلاح در جهان بود. SIPRI مینویسد که برنامههای قطر برای دگرگونی و گسترش چشمگیر نیروهای مسلح خود سرعت گرفتهاست. سفارشها در سال ۲۰۱۳ برای ۶۲ تانک و ۲۴ اسلحهٔ خودکششی از آلمان در سال ۲۰۱۴ با تعدادی قرارداد دیگر از جمله ۲۴ هلیکوپتر جنگی و ۳ هواپیمای آواکس از ایالات متحده دنبال شد. ۲ فروند تانکر نیز از اسپانیا خریداری شد. بر اساس گزارش SIPRI، در سال ۲۰۱۵، قطر شانزدهمین واردکنندهٔ بزرگ تسلیحات در جهان بود و در سال ۲۰۱۶، یازدهمین واردکنندهٔ بزرگ سلاح در جهان محسوب میشد
این هواپیما یکی از هواپیماهای عراقی پناهنده به ایران با نام عدنان در جریان جنگ خلیج فارس بود. علت فرار سالم این پرنده از دست جنگندههای ائتلاف، وجود سیستم جنگال پیشرفته و قوی در عدنان بود که باعث ایجاد اختلال در رادارهای زمین پایه، جنگندهها و آواکسهای ائتلاف در منطقه، و نهایتاً فرار عدنان و فرود سالم آن در ایران شد.. این حادثه بهدلیل کنده شدن آنتن رادار بر اثر سرعت بیشتر از حد مجاز و برخورد با قسمت دم و کنده شدن دم، و نهایتاً عدم کنترل هواپیما حول محور عرضی رویداد و متأسفانه تمام خدمه آن کشته شدند.
در ۲۹ آوریل ۱۹۸۸ نیروی دریای ایالات متحده حمایت خود را به کشتیهای بیطرف خارج از مناطق درگیری گسترش داد که این امر در نهایت به سرنگونی هواپیمای ایران ایر انجامید. در این زمان ناو وینسنس در پی اعلانی کوتاه به منطقه شتافت که برای جبران عدم پوشش آواکس از مناطق جنوبی خلیج فارس به این منطقه ارسال شد تا از یگانهای ایالات متحده در این منطقه حمایت نماید.
نخستین فرماندهٔ خدمات هوایی ارتش مصر یک کانادایی به نام ویکتور هوبرت تیت لیدر یکی از اسکادران هاینیروی هوایی بریتانیا بود. تیت پرسنل و جنگافزار را انتخاب کرد و چند فرودگاه ساخت. در سال ۱۹۳۴ دولت بریتانیا مصر را با ده فروند آورو۶۶۲۶ تجهیز کرد که این هواپیماها نخستین هواپیماهای نظامی واقعی مصر بودند. پس از آن ۱۷ فروند آورو ۶۲۶ دیگر به همراه چند فروند هاوکر آواکس به آنها افزوده شد.
پیشبینی میشود که ترکیب حسگرها و ردیابی خودکار هدف به خلبان جنگنده نسل پنج تصویر بهتری از فضای نبرد نسبت به آواکس (سیستم هشدار و کنترل هوایی) بدهد؛ بهویژه هنگامی که آواکس با افزایش تهدیدات از خط مقدم عقب نشینی میکند. بنابراین، کنترل تاکتیکی میتواند به خلبانان جنگندهها واگذار شود. مایکل وین، وزیر سابق نیروی هوایی آمریکا، پیشنهاد حذف بوئینگ ئی-۳ سنتری و نورثروپ گرومن ئی-۸ جوینت استارز را در ازای اف-۳۵های بیشتر داده است؛ به این دلیل ساده که روسها و چینیها تلاشهای زیادی برای هدف قرار دادن این هواپیماها انجام میدهند که با استانداردهای هواپیمای تجاری ساخته شدهاند.
۱۹۸۴: خلیج فارس. در ۵ ژوئن هواپیماهای آواکس آمریکا به هواپیماهای جنگی عربستان سعودی کمک کردند تا به هواپیماهای ایرانی شلیک کنند.
کمکهای نقدی و کالایی عربستان به عراق در جنگ ایران و عراق دستکم بالغ بر ۳۰ میلیارد دلار برآورد شده است. از دیگر کمکهای این کشور میتوان به در اختیار گذاشتن تعداد از بنادر و فرودگاههای خود برای ترابری محمولههای نظامی مورد نیاز ارتش عراق و همچنین استقرار هواپیماهای آواکس آمریکا در خاک خود برای جاسوسی از خطوط مقدم جبهه ایران اشاره کرد.