اواشناسی
معنی کلمه اواشناسی در فرهنگستان زبان و ادب
{phonetics} [زبان شناسی] مطالعۀ علمی آواهای زبان
معنی کلمه اواشناسی در دانشنامه آزاد فارسی
آواشناسی (phonology)
مطالعۀ اصوات گفتار. این علم با تولید اصوات (آواشناسی تولیدی۱)، خصوصیات آکوستیک آن ها (آواشناسی آکوستیک۲)، و چگونگی ترکیب شان، منظور ساختن هجاها، کلمات، و جملات (آواشناسی زبانی۳) سروکار دارد. اولین آواشناسان، محققان هندی بودند (ح ۳۰۰پ م) که کوشیدند تلفظ متون مقدس سانسکریت۴ را حفظ کنند. یونانیان باستان به منزلۀ اولین مبدعان نظام نوشتاری براساس الفبای آواشناختی شناخته می شوند. آواشناسی مدرن (نوین) را اَلِگزاندر ملویل بل۵ (۱۸۱۹ـ۱۹۰۵) مطرح کرد؛ کسی که در اثرش با نام گفتار هویدا۶ (۱۸۶۷)، نظام دقیق نشانه گذاری برای نوشتن اصوات گفتار را ارائه داد. در قرن ۲۰ زبان شناسان بر گسترش نظام و دستگاهی طبقه بندی شده تکیه کرده اند تا بتوانند مقایسه ای میان تمام اصوات گفتار انسان ارائه دهند. وظیفۀ دیگر آواشناسی مدرن، فرآیندها و روش های ذهنی درک و دریافت گفتار است.
جملاتی از کاربرد کلمه اواشناسی
بهترین وجه تسمیه‌ای که با توجه به آواشناسی و تاریخ و همچنین مستندات کشف شده از مکان‌هایی مانند روستای گورچین بر نام این شهر مرتب است، واژهٔ (آل گودرز) است، یعنی مکانی که آل و خاندان گودرز که احتمالاً منظور همان گودرز کشواد است، در این مکان ساکن بوده‌اند.
جمع‌بندی «نظرسنجی‌ها» یکی از معیارهایی است که در تعیین نام یکای اصلی و فرعی پول ملی ملاک تصمیم‌گیری خواهد بود. اما سایر ابعاد کارشناسی و ملاحظات فرهنگی، تاریخی، آواشناسی، قومیتی و ارزشی نیز قطعاً باید مورد توجه باشد. برآیند همگی این ابعاد مشخص خواهد کرد که نام یکاهای اصلی و فرعی پول ملی چه خواهد بود. احمد خاتمی پیشنهاد گونه نامی را برای یکای پول ملی تکذیب کرد.
زبان اینور از زبانهای سامی رایج در کشور اتیوپی می باشد که در حدود دویست و هشتاد هزار تن گویشور دارد.این زبان بدلیل آواشناسی خاص خود مورد پژوهشهای زبانشناسی قرار گرفته است.
محقق برجسته دیگری که به صورت سیستماتیک گویش‌های بلوچی را مطالعه کرده‌است پروفسور جوزف الفنبین می‌باشد، او در کتاب «زبان بلوچی، گویش‌شناسی با متن» برای نشان دادن تفاوت بین گویش‌های مختلف، لیستی شامل آواشناسی، دستور (صرف و نحو) و لغت تهیه کرده و آن را به عنوان معیار مقایسه شباهت‌ها و تمایز گویش‌ها بکار برده‌است. در اینجا فقط به چند مورد از ویژگی‌های خاص این گویش‌ها بر اساس معیار الفنبین اکتفا می‌کنیم. (نقشه جغرافیایی گویش‌ها)
آواشناسی و واج‌شناسی گویش های کردی از هر گویش به گویش دیگر فرق می‌کند؛ این رویداد بیشتر در گویش‌های کشورهای مختلف دیده می‌شود، ولی درباره‌ی کردی جنوبی صدق نمی‌کند. برای مثال گویشوران کردی جنوبی در عراق که بیشتر در استان های دیاله و واسط زندگی می‌کنند، به‌علت پیوندهای عمیقی که با مردم شهرهای مرزی استان کرمانشاه(کرماشان) و استان ایلام دارند، زبانشان با زبان سایر کردهای حوزه زبانی جنوبی که در ایران زندگی می‌کنند تفاوتی ندارد. پیوندهایی که بین کردهای حوزە زبانی جنوبی ایران و کردهای حوزه زبانی جنوبی عراق وجود دارد بیشتر نسبت‌های خویشاوندی است.
همچنین در مطالعه هایپرلکسیک‌های کره‌ای، کاهش توانایی درک معنا نشان داده شده است. کودکان غیر هایپرلکسیک کلمات آغاز شده با یک تصویر مرتبط را سریع‌تر از کلمات بدون آغازگر می‌خوانند، در حالی که هایپرلکسیک‌ها آن‌ها را با سرعت یکسان می‌خوانند. لی سونگ هی و هوانگ مینا، نویسندگان مطالعه کره‌ای، همچنین دریافتند که هایپرلکسیک‌ها در خواندن غیرکلمات نسبت به غیر هایپرلکسیک‌ها خطای کمتری دارند. آن‌ها فکر می‌کنند که این ممکن است به دلیل عدم تعادل در درک آوایی، نوشتاری و معنایی زبان و سیستم نوشتاری بومی افراد، در این مورد هانگول، باشد. این ترکیب از بخش‌های زبانشناسی به عنوان اتصال‌گرایی شناخته می‌شود که در آن غیرکلمات با تفاوت در تعامل بین آواشناسی، نوشتار و معنا از کلمات متمایز می‌شوند.
۱. درآمدی به آواشناسی، از لطف‌اللّٰه یارمحمّدی، ویراستۀ مجدالدّین کیوانی، تهران، نشر مرکز، 1364.
یکی از ویژگی‌های آواشناسی زبان آشتیانی ابدال /ج/ به /ژ/ در وسط و آخر کلمات دخیل یا مشترک با فارسی است. چند نمونهٔ آن در جدول زیر مشاهده می‌شود.
برخی از مردم لرستان به زبان لکی تکلم می‌کنند که شامل شهرستان‌های دلفان، سلسله و بخشی از شهرستان کوهدشت می‌شود. این زبان به‌دلیل «وجود نداشتن یک رسم‌الخط کامل و جامع دانشگاهی و بدون اشکالات آواشناسی، آوا نگاری و زبانشناسی» فعلاً در دانشگاه‌ها یا مدارس تدریس نمی‌شود.
در زبانشناسی، دستور زبان مجموعه‌ای از قانون‌های ساختمانی در زبان است که ساختِ جمله‌ها، عبارت‌ها، و کلمه‌ها را در هر زبانی تعیین می‌کند. این اصطلاح همچنین به مطالعهٔ این قانون‌ها نیز گفته می‌شود که در این‌زمینه شامل علم نحو، ریخت‌شناسی، و واج‌شناسی است که اغلب با آواشناسی، معناشناسی، و عملگرایی کامل می‌شود.