الکالویید
معنی کلمه الکالویید در دانشنامه آزاد فارسی
بخشی از برخی مواد فعال فیزیولوژیک و در مواردی سمی . در برخی از گیاهان یافت می شوند. این مواد معمولاً بازهایی آلی و حاوی نیتروژن اند. با اسیدها نمک تشکیل می دهند و هرگاه قابل انحلال۱ باشند، محلولشان قلیایی۲ است. گردآوری این مواد در این گروه بر مبنای علمی نبوده و عرفی است. مرفین۳، کوکائین۴، کینین۵، کافئین۶، استریکنین۷، نیکوتین۸، و آتروپین۹ ازجملۀ این موادند. در ۱۹۹۲، مادۀ شیمیایی اپی باتیدین۱۰ از پوست قورباغه ای در اکوادور۱۱ استخراج شد که در دستۀ کاملاً جدیدی از آلکالوئیدها۱۲ قرار گرفت. این ماده ترکیب آلی کلرداری است که به ندرت در جانوران یافت می شود و مُسکنی بسیار قوی، با تأثیر ۲۰۰ برابر مورفین است. اولین مرحلۀ تهیۀ آلکالوئیدها تیغ زدن گیاهان است. جرمِ به دست آمده را در آب اسیدی شده۱۳، در خم مخروطی شکلی می خیسانند. مایع را با لایۀ تنزیب جدا می کنند و چنانچه آلکالوئید فرار باشد، بعد از قلیایی کردن مخلوط مایع با بخار آب، آن را جدا می کنند. هرگاه آلکالوئید نامحلول باشد، با صاف کردن به دست می آید و ممکن است بعداً آن را با تبلور۱۴ خالص کنند. آلکالوئیدهای تریاک۱۵ عبارت اند از مرفین، کُدئین۱۶، و پاپاورین۱۷. مرفین به منزلۀ مسکّن درد بسیار مشهور است و کُدئین را برای درمان سرفه به کار می برند. پاپاورین، برخلاف آن دو، اعتیادآور نیست. این ماده برطرف کنندۀ گرفتگی های عضلانی و تنگی عروق۱۸ است. آلکالوئیدهای تروپان۱۹ در وجوه ساختاری معینی مشترک اند. نمونه های آن عبارت اند از آتروپین که پادزهر برخی از گازهای اعصاب است و کوکائین که اولین بی حس کنندۀ موضعی در پزشکی بوده است. یکی آلکالوئیدهای پوست درخت سینکونا۲۰ کینین است. کینین داروی مالاریاست که در گذشته مرض بسیار شایعی در دنیا بود. این دارو از درخت سینکونا به دست می آید که در شیب های شرقی کوه های آند می روید. آلکالوئیدهای رو وولفیا۲۱، حاصل از ریشۀ بوته ای در هندوستان، حاوی رسرپین۲۲ است که به منزلۀ آرام بخش و خواب آور مصرف گسترده ای دارد. تعداد آلکالوئیدهای استرول۲۳ زیاد است. سولانین۲۴ نمونه ای از آن ها و گلوکُزیدی است که در جوانه های سیب زمینی یافت می شود.
جملاتی از کاربرد کلمه الکالویید
از این گونه آلکالوئیدهایی استخراج می‌شود که مصارف دارویی و صنعتی بسیاری دارد از جمله مورفین، تبایین، کدیین، نارسیین و چند آلکالویید مهم دیگر.
دارای تانن، اسید بورساسیک، یک ماده رنگی و یک آلکالویید، کولین، استیل کولین، تیرامین
در حقیقت ارائه تعریفی دقیق از اصطلاح آلکالویید (شبه قلیا) تا حدی مشکل است چون مرز واضحی بین آلکالوئیدها و آمینهای پیچیده طبیعی وجود ندارد. آلکالوئیدهای معمول که از گیاهان به‌دست می‌آیند، نوعی ترکیبات بازی هستند که حداقل دارای یک اتم نیتروژن (معمولا در یک حلقه هتروسیکلیک) می‌باشند. ترکیبات مزبور معمولاً دارای اثرات فیزیولوژیک برجسته‌ای روی انسان و حیوانات می‌باشند. گاهی نام پروتوآلکالوئید یا آمینو آلکالوئید را برای ترکیباتی همچون هوردنین، افدرین و کلشی سین که فاقد یک یا تعداد بیشتری از خواص آلکالوئیدهای معمول هستند، به کار می‌برند. آلکالوئیدهای دیگری که ویژگی‌های آن‌ها با ویژگی‌های ارائه شده در تعریف عمومی مطابقت ندارند آنهایی هستند که از راه سنتز به دست می‌آیند لیکن در گیاهان یافت نمی‌شوند. این دسته از ترکیبات شباهت زیادی به آلکالوئیدهای طبیعی دارند (برای نمونه: هماتروپین). عملاً به آن دسته از ترکیباتی که در گیاهان یافت می‌شوند و به آزمایشهای کیفی در مورد الکالوییدها جواب مثبت می‌دهند، آلکالوئید گفته می‌شود و چنانچه گیاهان نسبت به این آزمایشها جواب مثبت دهند معمولاً آن‌ها را جزو گیاهان حاوی آلکالوئید قلمداد می‌نمایند.