معنی کلمه اقسام قیاس در دانشنامه اسلامی
از میان اقسام ادله که در منطق مورد استفاده قرار می گیرد، در منطق سنتی بیشترین تکیه و تاکید روی قیاس صورت می گیرد، استقرا و تمثیل خود به تنهایی از ارزش علمی کافی در مباحث نظری برخوردار نیستند. به همین دلیل مباحث منطقی بیشتر بر مدار قیاس می چرخد، اقسام و احکام قیاس بیشترین حجم منطق را به خود اختصاص داده اند. قیاس از جهت آن که ماده تشکیل دهنده آن یقینی باشد یا غیر یقینی، در بخش صناعات خمس مورد تحلیل و ارزیابی قرار می گیرد و بر اساس آن برهان، خطابه، شعر، مغالطه و جدل شکل می گیرند و به لحاظ صورت و هیئت در مباحث حجت منطق مورد بحث قرار می گیرد و مباحثی نظیر قیاس اقترانی و استثنایی با زیر مجموعه هایشان پدید می آیند.
قیاس اقترانی و استثنایی
اگر به لحاظ هیئت و صورت، نتیجه یا نقیض نتیجه به طور صریح در مقدمات ذکر شده بود قیاس را "استثنایی" می نامند و اگر ذکر نشده بود به "قیاس اقترانی" نامبردار است. از باب نمونه وقتی گفته می شود؛ "اگر راننده ها قوانین راهنمایی و رانندگی را مراعات کنند نظم و امنیت در جاده ها برقرار خواهد شد، لکن جاده ها نظم و امنیت ندارند"؛ نتیجه ای که از این مقدمات گرفته می شود این است که "راننده ها قوانین راهنمایی و رانندگی را مراعات نمی کنند". چنان که از مثال پیداست نقیض نتیجه مورد نظر در مقدمه اول ذکر شده است. یا این که گفته می شود؛ "اگر سعید خوب درس بخواند حتما به توفیقات چشم گیری دست خواهد یافت؛ لکن سعید خوب درس می خواند؛ در نتیجه به توفیقات چشم گیری دست خواهد یافت". چنان که ملاحظه می شود عین نتیجه در مقدمه اول به صراحت بیان شده است.
← اقسام قیاس اقترانی
۱. ↑ ابن سینا، حسین بن عبدالله، الاشارات و التنبیهات، مع الشرح للمحقق الطوسی، ج۱، ص۲۳۵، قم، نشر البلاغه، ۱۳۷۵.
...