اصل همکاری در امور خانه

از نقطه نظر اجتماعی نیز باید به بسط و گسترش اصل همکاری در روستاهای ارمنی‌نشین ارمنستان عثمانی اشاره کرد. در آن روستاها بسیار پیش از اینکه ارمنی‌ها به مراحل ترقی و تحول در اروپا برسند تعاونی‌های لبنیاتی وجود داشت که شیرهای دوشیده در همه روستا را به آنجا می‌بردند و در آنجا کره و پنیر برای تمامی روستا درست می‌کردند. تولید منسوجات به ویژه در مناطق وان و شاتاخ متمرکز شده بود؛ این صنعت ماده اولیه خود را از پشم گوسفند، بز محلی و پنبه خام وارد کرده از ایران استفاده می‌کردند و کم و بیش سه هزار نفر به خود مشغول کرده بود رقمی که با توجه به درجه تحول اقتصادی خاور نزدیک در آن زمان قابل توجه بود. همچنین به قالی بافی اشاره کرد که در مناطق وان، موش و بتلیس رایج بود. ارزروم مرکز تولیدات غذایی (تهیه آردهای مختلف و کنسروسازی و گوشت) و صنعت چرم و فلزات بود. در صنایع فلزکاری نیز صنعتگران ارزروم از شهرت زیادی برخوردار بودند که سابقه آن از زمان‌های بسیار قدیم بود. ساختن سلاح‌های گرم و سرد و صنعت مسگری، کارد، چاقوسازی و ساختن ظروف مسی کارهایی بود که کارگران ارمنی در آن مهارت داشتند. در زمینه راه تجارتی ترابزون – ارزروم – تبریز که شاخه‌هایی از آن از طریق تهران تا مشهد و هرات نیز رفته‌است، تا جنگ جهانی اول همچنان شریان عمده تجارتی این قسمت از دنیا بوده‌است. این جاده پیش از هر چیز راه تجارت ارمنیان بود که شکر و قند، پارچه‌های پنبه‌ای، پشمی و چای وارد می‌کردند و فرش، خشکبار، پنبه، ابریشم و پوست صادر می‌کردند.