اشنایی زدایی

معنی کلمه اشنایی زدایی در دانشنامه آزاد فارسی

آشنایی زدایی. آشنایی ­زدایی (Defamiliarization)
(یا: بیگانه­ گردانی یا بیگانه­ سازی) نوعی شگرد هنری. به این معنی که هنرمند در اثر خود به گونه­ ای نامعمول به پدیده­ ها بنگرد، آنها را غیر از آنچه که متعارف است توصیف کند و در نتیجه پدیده­ ها را از حوزه­ ی آگاهی روزمره خارج نماید. با استفاده از این شگرد مدت زمان درک خواننده طولانی­ تر شده و ادراک او از تصویر یا معنا به تعویق می ­افتد. برای مثال در شعر زیر از بیدل دهلوی واژگان ساده و آشنایی چون گرم، نوید، سروش، شکست، رنگ، دوش، شمع، عبرت، انجمن، بالیدن و جوش در ساختاری پیچیده و دشوار بیان شده ­اند و خواننده را وامی ­دارد تا دوباره و چندباره به واژه­ ها بنگرد و برای دریافت معنی شعر، معنای هر واژه و رابطه­ ی آنها را با یکدیگر به دست آورد:
گرم نوید کیست سروش شکست رنگ؟/ کز خویش رفته ­ایم به دوش شکست رنگ// مانند دود شمع، در این عبرت انجمن/ بالیده ­ایم، لیک ز جوش شکست رنگ
یکی از سویه­ های مهم آشنایی­ زدایی در شعر، غرابت زبانی اثر و نامتعارف بودن روش بیان است. آشنایی­ زدایی در شعر به صورت­ های گوناگونی شکل می­ گیرد که اهم آنها این سه مورد است: 1.آشنایی­ زدایی در حوزه­ ی قاموسی: کلمه­ ای در جایی یا به شکلی به کار رود که خلاف انتظار خواننده یا شنونده باشد. 2.آشنایی­ زدایی در نحو زبان: که ذهن خواننده به طور منطقی به سمتی کشیده می­ شود و سپس با اشاره ­ای و نکتهای، ناگهان نظر خواننده را به مستثنایی جلب می ­کند که معنی قبلی را از اساس دگرگون سازد. 3.آشنایی­ زدایی در ترکیب ­سازی: این ترکیبات همیشه کلمات تشکیل­ دهنده­ ی خود را از حالت عادی خارج می­ کنند. مثل ترکیب "کبوتران سلام" یا "دوزخ ­آشام" در شعر مولوی. آشنایی­ زدایی در شعر، از طریق هنجار­گریزی صورت می­ گیرد.
این اصطلاح برای اولین بار توسط ویکتور شکلوفسکی (منتقد و از اولین فرمالیست­ های روس) به کار رفته است. این شگرد در شعر کلاسیک فارسی جز در میان شاعران سبک هندی، در شعر خاقانی_شروانی و خاصه مولوی زیاد به کار رفته و از شاعران معاصر سهراب_سپهری به وفور از بیگانه­ گردانی بهره گرفته است.
منابع:
http://www.naasar.ir/defamiliarization/

معنی کلمه اشنایی زدایی در دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] آشنایی زدایی. آشنایی زدایی یعنی تازه و نو، و غریبه و متفاوت کردن آنچه آشنا و شناخته شده است؛ در اصطلاح یکی از تکنیک های ادبی است که اول بار در مکتب شکل گرایانِ (فرمالیست های) روس مطرح شد و یکی از مهم ترین نظریه های این مکتب محسوب می شود. بنابراین نظریه، وظیفه شاعر و یا هنرمند این است که با غریبه کردن مفاهیم آشنا و مشکل کردن فرم ها و افزودن بر دشواری، مدت زمان درک خواننده را طولانی تر کرده و لحظه ادراک را به تعویق بیندازد، بدین سان باعث ایجاد لذت و ذوق ادبی گردد.
با توجه به تعریفی که دکتر شفیعی کدکنی از شعر می کند: «شعر حادثه ای است که در زبان روی می دهد و در حقیقت گوینده شعر، با شعر خود عملی روی زبان انجام می دهد که خواننده میان زبان شعری او و زبان روزمره و عادی تمایزی احساس می کند.» می توان آشنایی زدایی را در خدمت ایجاد این تمایز قلمداد کرد.به بیان دیگر تفاوت و تمایز یک سخن معمولی با کلام شعری در نحوۀ به کارگیری زبان آن است. شاعر در شعرش واژه ها را برخلاف معمول و عادی آن به کار می برد، چیزی که از آن به عنوان «رستاخیزِ کلمات» یاد می کنند. مرز شعر و ناشعر همین رستاخیز کلمات است. البته این اصطلاح خود، قوانین و قواعدی دارد ولی به طور کلی در دو دسته موسیقیایی و زبان شناسی دسته بندی می شود.
تعریف آشنایی زدایی
«آشنایی زدایی» یکی از وجوه رستاخیز کلمات در محور زبان شناسی است. بدین معنی که کلمات در هنجار عادی گفتار مرده اند و هیچ تشخّص ویژه ای ندارند؛ اما، هنر شاعر در این است که به این کلمات مرده جان می بخشد و علاوه بر ایجاد شعریت در کلام خود، باعث لذت ادبی مخاطب می شود.
حوزه های آشنایی زدایی
پس آشنایی زدایی یعنی غریبه و متفاوت کردن آنچه تا به حال در نظر مخاطب آشنا و طبیعی بوده است و در دو حوزه بحث می شود:
← قاموسی
...

جملاتی از کاربرد کلمه اشنایی زدایی

جعفر ابراهیمی که انتخاب اشعار شش غزل از حافظ را به عهده داشته از این کار به عنوان حرکتی تازه در آثار دهه شصت بهرام خائف یاد می‌کند و این آلبوم را به نوعی برداشت شخصی وی می‌داند. جلاالدین اکرمی این اثرهنرمند را دارای نگاهی کاملاً تازه و به شدت آشنایی زدایی می‌داند. همسر این هنرمند (آذر نادری) نقل می‌کند که بهرام همیشه اعتقاد داشت که تصویر باید جدید باشد وبرخلاف عموم که حافظ را پیرمردی گوشه نشین می‌بینند وی در تلاش برای ساخت تصویر و ذهنیت نو از حافظ بوده‌است. شکوه حاجی نصرالله اعتقاد دارد که این هنرمند با استفاده از لایه‌های شفاف آبرنگ به تصاویر این کتاب بُعد و عمق داده‌است و تکنیک آبرنگ برای این اثر را با فضای تخیل برانگیز غزل‌ها هماهنگ می‌داند. وی لایه‌های شفاف روی هم قرار گرفته این اثر را برگرفته از چرخه زمان در اشعار حافظ می‌بیند. پرویز اقبالی بیان می‌کند که بیشتر تصویرسازیهای تاریخی تصویرگری مثنوی است تا غزل و قصیده و تصویرگری شعر حافظ بسیار سخت است. جمال‌الدین اکرمی بیان می‌کند که بهرام خائف در تصویرگری شعراز نمادهای واقعی و محض دوری کرده و به بیان انتزاعی/خیال‌گرا روی آورده‌است؛ به نوعی که در تصویرگری کتاب شش غزل از حافظ به اوج زیبایی و تخیل در شعر دست یافته‌است و به یکی از برجسته‌ترین تصویرگران متن‌های شعر در ادبیات کودکان و نوجوانان تبدیل شده‌است.
یکی دیگر از برنامه‌های پژوهشی فاضلی، معرفی و بکارگیری حوزهٔ تاریخ فرهنگی برای مطالعهٔ جامعه و فرهنگ معاصر ایران به کار گیرد. تاریخ فرهنگی یکی از حوزه‌های پژوهشی میان رشته‌ای است که در دهه‌های اخیر در جهان گسترش یافته است. این حوزه با حوزهٔ تاریخ فرهنگ تفاوت دارد. ایده کانونی فاضلی در برنامه پژوهشی تاریخ فرهنگی، این است که ما برای شناخت وضعیت امروز جامعه ایران، نیازمند یک رویکرد گفتمانی و تبارشناسانه به مسائل امروزی خود هستیم. لازمهٔ این کار، تحلیل مسائل امروز، در فرایند تاریخی شکل‌گیری آنها، یعنی در دورهٔ ۱۵۰ ساله ایران معاصر است. به اعتقاد او، ما از طریق تحلیل گفتمان می‌توانیم از وضعیت کنونی جامعه، انسان ایرانی و تجربهٔ زیسته اش، آشنایی زدایی کنیم. فاضلی، در چارچوب این برنامه پژوهشی، «کتاب تاریخ فرهنگی چیست؟» اثر پیتر برگ را ترجمه و چاپ کرد که اولین متن فارسی برای آشنایی با این رویکرد در ایران بود. او همچنین مجموعه‌ای از مقالات و سخنرانی‌های مربوط به تاریخ فرهنگی را ارائه کرده است. او در این برنامه پژوهشی، به مطالعه گفتمان‌های حافظه، گفتمان‌های کتاب، گفتمان‌های مسجد، گفتمان‌های بدن و موضوعات دیگر در ایران امروز پرداخته است.