اسلیم شاه
جملاتی از کاربرد کلمه اسلیم شاه
اقتصاد بیدخت بر پایه فعالیتهای کشاورزی و صنایع دستی به ویژه فرش استوار شده است. فرش بیدخت با طرحهای معروف مشهدی و کاشمری بافته میشود. معروفترین اثر تاریخی شهر بیدخت با نام مزار سلطانی بیدخت آرامگاه سلطان علیشاه از اقطاب سلسله نعمتاللهی سلطان علیشاهی گنابادی و چند تن از اقطاب دیگر این سلسله طریقتی است. این عارف وارسته از فضلای نیمه دوم قرن 13 و ربع اول قرن 14 هـ.ق است که در بیدخت به ابدیت پیوسته است. آرامگاه وی مشتمل بر چهار صحن سنگ فرش شده به نامهای پایین، بالا، کوثر و فردوس است، گنبد آن از کاشیهای نفیس با نقوش شاخ و برگ اسلیمی پوشیده شده است. دو کتیبه در دور گنبد طراحی و اجرا شده است. این بنا چهار مناره، یک برج ساعت، ایوان و حجراتی بر گرداگرد صحنها و اتاق مقبره دارد. دو حوض آب با لبههای سنگی در حیاط آرامگاه احداث شده است. بانی اولیه این بنا ملاعلی نورعلیشاه ثانی است اما تکمیل این بنای تاریخی در دورهٔ قطبیت محمدحسن گنابادی با لقب طریقتی صالح علی شاه و جانشین وی سلطانحسین تابنده گنابادی با لقب طریقتی رضاعلیشاه انجام شده است.
مدرسه از ۴ سو به بافت شهری پیوستهاست و فقط در جبههٔ غربی، پیش طاق ورودی آن در کنار منبر با نمایی طراحی شده و تزیینی است. پیش طاق ورودی شامل یک طاق جناغی در قابی مستطیل شکل عمودی، با تزیینات کاشی هفت رنگ است. این کاشیها با نقوش اسلیمی و ختایی، و در رنگهای زرد، سبز و آبی فیروزهای بر زمینهٔ آبی لاجوردی آراسته شدهاند. درست بالای درگاه ورودی، کتیبهٔ بنیاد بنا از کاشی به خط ثلث به رنگ سفید بر زمینهٔ لاجوردی با رقم محمدرضا امامی و تاریخ ۱۰۵۸ق قرار دارد که در آن از جدهٔ شاه عباس دوم صفوی به عنوان بانی مدرسه و وقف آن بر طلبهٔ مذهب اثنا عشریه، نام برده شدهاست. ۳ کتیبه نیز به خط کوفی بنایی با نامهای «الله»، «محمد» و «مبارک باد» به شیوهٔ کاشی کاری معرق اجرا شدهاست. این مدرسه در تاریخ ۱/۱۰/ ۱۳۴۸ش به شمارهٔ ۸۹۲ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیدهاست.
تزئینات خارجی بوسیله آجر که در لچکها (قسمتهای هلالی در بالای هر ورودی) بوسیله کاشی هفت رنگ و تزئینات و خطوط اسلیمی میباشد و تزئینات داخلی بوسیله نقوش زیبای گل و بته و شکارگاه و حیوانت و پرندگان بر روی گچ (لایه چینی و کشته بری) یا مینیاتورهای تصویری ایرانی (به سبک نقاشیهای رضا عباسی) و خارجی (بوسیله نقاشان اروپایی که در زمان شاه سلیمان در دربار صفوی حضور داشتند به سبک نقاشی اروپایی به سبک توسط نقاشان معروفی مانند آنژل ولوکار) میباشد.
این حسینیه تاریخی در سال ۱۳۹۵ه.ش با فرش ماشینی یکپارچه ۸ضلعی با قطر ۱۰ مترمربع به انضمام فرش صفه ها مفروش گردید. در طراحی این فرش توسط گروه تخصصی فرش اسلیمی از گلهای شاه عباسی زیبا در زمینه سرمه ای استفاده شده، در نهایت این فرش یکپارچه تولید و نصب گردید.
طرح افشان نقشه خاص و محبوبی است که بدون ترنج و محراب یا لچک بوده و از گل و بوتههای بزرگ و کوچک و خطوط منحنی اسلیمی متن تشکیل شده و با نوار حاشیه احاطه شدهاست. طرح افشان که از طرحهای فرعی شاه عباسی است، به طرح سرتاسری شاه عباسی نیز معروف است. از نوعهای ویژه آن میتوان افشان شکسته، افشان دسته گلی، افشان حیوان دار، افشان اسلیمی و افشان ترنج دار را نام برد. از نامداران نقشهکش این طرح به میرزا عباس صنیعی و پسرش محمد صنیعی میتوان اشاره کرد.
در عصر صفویه همچون بسیاری از هنرها، انواع رودوزیها نیز به اوج خود رسید و پیشرفت زیادی کرد تا حدی که باعث قطع نفوذ هنر چینی شد. از نقوش رایج این دوره میتوان انواع بتهجقه (قهر و آشتی، گل بادامی، مادر و بچه، بته ترمه، سهقلو، سهسر، درخت زندگی دوقلو، بتهجقه شاخ گوزنی، انواع گلهای اسلیمی و ختایی، شاه عباسی پیچکی، گل اناری، برگی و…) را نام برد.
هنر گچبری در دوره قاجار رونق فوقالعادهای به خود گرفت، به علت مسافرت پادشاهان قاجار به فرنگ از هنر گچبری اروپا تقلیدهایی در کاخهای شاهی بهخصوص در سر ستون سازیها، گلویی سازیها و سقف سازیها در کاخهایی چون گلستان و عشرت آباد و پارهای دیگر حدوداً پیروی گردید. اما بهطور قاطع میتوان گفت که این تقلیدها هرگز نتوانست جای هنر و نقوش بسیار پر هنر اصیل ایرانی، بهخصوص نقشهای اسلیمی و ختایی و گل و گیاه که نشأت گرفته از سرپنجه با ذوق هنرمندان ایران زمین میباشد را در گچبری بناهای ایران زمین بگیرد. البته در این برهه از زمان در هنر گچبری خلاقیتها و نوآوریهای بسیار چشمگیری از طرف هنرمندان گچبر در آثار و ابنیه و به خصوص منازل مسکونی سنتی بیرونی و اندرونی ایران پدیدار گشت که به واقع هر یک از آثار به جای مانده خود تابلوهای بسیار نفیس و پر ارزش از هنر با فلسفه و خرد و فرهنگ هنرمندان ایران است. از میان آثار فراوان گچبری این دوره میتوان به گچبری جالب کاخ ارم و نارنجستان قوام در شیراز و مقرنس بندیهای آونگ گچی همراه با گچبریهای خانه طباطبائی و خانه بروجردیهای کاشان و خانه شهریاری در بخش یانهسر شهرستان بهشهرهمراه با نوآوریهای شگرف در بناهای یادشده و بسیاری از بناها و آثار دیگر ایران یاد کرد.