معنی کلمه ابوعبدالله ابن واصل در دانشنامه اسلامی
او درحماه زاده شد و همان جا رشد یافت. پدرش سالم بن نصر اللـه از فقیهان عصر و از نزدیکان امرای ایوبی بود، چنانکه از سوی آنان به منصب قضا ی حماه منصوب شد، ولی استعفا کرد و سپس بر مسند قضای معره النعمان نشست. ابن واصل در ۶۲۱ق/۱۲۲۴م با پدر به دمشق و از آن جا با همو که به ریاست مدرسۀ ناصریۀ بیت المقدس منصوب شده بود، در اوایل ۶۲۲ق به آن دیار رفت. در ۶۲۴ق پدرش به حج رفت و او نیابت وی را در مدرسۀ ناصریه به عهده گرفت، اما مدتی بعد به سبب جنگ و نزاع میان مسلمانان و فرنگان، بیت المقدس را به قصد دمشق ترک گفت. اقامت ابن واصل در دمشق با برخوردهای نظامی امرای ایوبی شام و مصر هم زمان بود و خود او در کتاب مفرج الکروب برخی از این حوادث را که ناظر آن ها بوده، ذکر کرده است. در ۶۴۱ق همراه ابن ابی الدم (ﻫ م) به سفارت به بغداد رفت. و از آن جا عازم قاهره شد و در ۶۴۹ق به مکه رفت. بازگشت او از این سفر به قاهره، با سقوط سلسلۀ ایوبیان در مصر مصادف شد. از زندگانی وی در عهد ممالیک، جز اشارات پراکنده ای که به مناسبت های مختلف در کتاب مفرج الکروب خود او یا آثار بعدی آمده، اطلاع چندانی در دست نیست. ابن واصل در سال های آخر زندگی نابینا شد.
فعالیت ها
ابن واصل در ۶۲۹ق همراه با پدر و به درخواست الملک الناصر داوود ایوبی امیر کرک به خدمت او درآمد و از ۶۳۱ق به مدت ۲ سال در خدمت الملک المظفر دوم امیر حماه به سر برد. در همین ایام علم الدین قیصر ، مشهور به تعاسیف، ریاضی دان مصری را در ساختن رصدخانۀ حماه یاری داد. پس از آن، در بازگشت به دمشق با حسام الدین بن ابی علی که بعدها از جانب الملک الصالح سلطان ایوبی حاکم مصر شد، آشنایی یافت و طی سال هایی که در مصر بود، از دوستی با او بهره های فراوان برد. نزد مانفرد پسر فردریک دوم پادشاه سیسیل اعزام گردید. ابن واصل در دربار سیسیل و پاشاه علم دوست آنجا، تقربی خاص یافت و اوقات خویش را به شرکت در مجالس بحث و درس و همچنین تصنیف گذراند. وی در کتاب مفرج الکروب، علاوه بر وصف مانفرد و سرزمین های تحت حکومت وی و گزارش مبسوطی از وضع مسلمانان سیسیل، گاه به نقل حوادث به روایت اطرافیان مانفرد پرداخته است. از حدود ۶۶۳ق ابن واصل را در زادگاهش حماه می یابیم. وی از جانب الظاهر بیبرس، قاضی القضاه آن دیار شد و تا پایان عمر در همین منصب باقی ماند. بیشتر اوقات او در حماه به تدریس، افتاء و تصنیف سپری شد و مهم ترین آثار خود را در همین دوره از زندگیش پدید آورد. در ۶۹۰ق در ملازمت الملک المظفر ایوبی امیر حماه به قاهره رفت و مورد استقبال فراوان علمای مصر قرار گرفت.
اساتید
ابن واصل در اواخر ۶۲۷ق به حلب رفت و در آن جا نزد کسانی چون نجم الدین ابن خباز در فقه و اصول ، ابن یعیش در نحو و لغت و همچنین بهاءالدین ابن شداد دانش آموخت و تا شعبان ۶۲۸ در حلب در خدمت ابن شداد ماند. ابوحیان غرناطی از جمله دانشمندانی بود که در قاهره از محضر وی بهره برد و از او اجازه گرفت.
شاگردان
...