معنی کلمه ابواسماعیل حسین بن علی طغرائی اصفهانی در دانشنامه اسلامی
مؤیّدالدّین ابواسماعیل حسین بن علی بن محمّد بن عبدالصّمد اصفهانی معروف به «طغرائی» و ملّقب به «فخرالکتاب»، ادیب فاضل و شاعر ماهر، نسب او به «ابوالاسود دُئِلی» منتهی می شود. [وی در سال ۴۴۸ق متولّد شده و به تحصیل پرداخت و در شعر و ادب استادی توانا و در علوم مختلف خصوصاً کیمیا دانشمندی ماهر گردید و پس از مدتی به دربار سلطان محمّد سلجوقی قرار گرفته و عهده دار «دیوان طغرا» گردیده و به «طغرایی» شهرت یافت او پس از مرگ این پادشاه در سال ۵۱۱ق در موصل به سلطان مسعود فرزندش پیوست و به وزارت او رسید. در جنگی که بین سلطان مسعود بن محمّد سلجوقی و برادرش سلطان محمود اتفاق افتاد. سپاهیان سلطان مسعود در نزدیکی اسدآباد همدان عزیمت یافته و شکست خوردند و طغرایی به اسارت درآمد. در این هنگام شهاب اسعد که رئیس تحریرات بود و کمال الملک علی سمیرمی وزیر سلطان محمود که از پیشرفت کار مؤیدالدّین طغرایی به هراس افتاده بودند، او را به داشتن عقاید فاسد و الحاد متهم ساخته و نزد شاه به بدگوئی پرداختند. بار اول طغرایی اشعاری خواند و از خود رفع اتهام کرد و شاه از قتل او چشم پوشید، امّا آن دو به توطئه و سعایت خود ادامه دادند و عاقبت شاه دستور کشتن استاد طغرایی را صادر کرد و این چنین او به شهادت رسید.
قتل طغرایی
در سال قتل طغرایی بین موّرخان و تراجم نویسان اختلاف است و آن را یکی از سال های ۵۱۳ یا ۵۱۴ یا ۵۱۵ق ذکر کرده اند که با مقایسه و مطابقت منابع شاید سال ۵۱۴ق را بتوان پذیرفت. در سال ۵۱۶ کمال الملک سمیرمی توسط غلام طغرایی در چهار بازار بغداد از پای درآمد.]طغرایی از شیعیان راسخ العقیده بوده و عموم علماء و مؤلّفین شیعه او را ستوده اند.
تالیفات
کتب زیر از تالیفات اوست: ۱. «الاحسان فی علم المیزان» ۲. «الارشاد الی الاولاد»، که نسخه ای از آن در کتابخانه مجلس در تهران و نسخه دیگر در مجموعه کتاب های اهدایی آقای مشکاة به دانشگاه تهران موجود است. ۳. «اسرار الحکمه» ۴. «تراکیب الانوار» ۵. «جامع الاسرار» درباره کیمیا ۶. «الجوهر النضیر فی صناعة الاکسیر» ۷. «حقایق الاستشهادات» در رد نظر ابن سینا درباره ابطال کیمیا که به شماره ۱۱۰۶۴ در کتابخانه وزیری یزد موجود است. ۸. «دیوان اشعار» که نسخه های آن در دارالکتب المصریه در قاهره و در کتابخانه هایی در برلین، موزه لندن و «سن پطرزبورگ» روسیه موجود است. همچنین در سال ۱۳۰۰ در استامبول به چاپ رسیده است. ۹. «ذات القواعد» ۱۰. «رساله خاتمه» ۱۱. «شرح دیوان مُتنبّی» ۱۲. «طغراء الشریفه» ۱۳. «لامیه العجم» مشهورترین اثر طغرائی، که قصیده ای است به عربی در ۵۹ بیت که مورد توجّه ادبای عرب و ایرانی واقع شده و ده ها شرح بر این قصیده نوشته اند از جمله شرح صفدی، ۱۴. «مصابیح الحکمه و مفاتیح الرّحمه» در علم اکسیر و کیمیا.
سرودن شعر
...