ابن عربشاه اسفراینی

ابن عربشاه که مورخ عصر تیموری است در کتاب خود علت لنگ شدن تیمور را به‌دلیل ضربه‌ای می‌داند که یک چوپان بر پای تیمور وارد کرد. به گفته ابن عربشاه تیمور زمانی که در سیستان بود، یک گوسفند از چوپانی ربود و چوپان که شاهد ربودن گوسفند به دست تیمور بود، ضربه‌ای به پای تیمور وارد کرد و اثر این ضربه بر پای تیمور ماند و سبب لنگ شدن او شد.

کلاویخو که سفیر هانری شاه اسپانیا به دربار تیمور بود، نظر دیگری دربارهٔ لنگ شدن تیمور دارد. در سفرنامه کلاویخو نیز همچون کتاب ابن عربشاه، تیمور در سیستان ضربه خورده است؛ اما این بار ضربه را چوپان نزده است. به گفته کلاویخو اهالی سیستان به تیمور حمله کرده‌اند و تیمور را از اسب به زیر کشیده‌اند و به پای او ضربه وارد کردند و پای تیمور در اثر این ضربه، لنگ شد.

۲- محبوبیت سرودهای مغولی در دربار تیمور و وجود عبارت مغولی üge manu (سخن ما) بر برخی سکه‌های او.[یادداشت ۱] علاوه بر این‌ها، ابن عربشاه نوشته که تیمور از زبان مغولی آگاهی داشت.

305- شرح وفات تيمور را ابن عربشاه اين طور مى نويسد: آن زمان كه خلعت عذابش را از دوزخ آماده كردند و آن روح پليد را چون سيخى گداخته كه از پلاسى پشمين برآرند، بدر كشيدند و او در تجوار لعنت خدا و كيفر او قرار گرفت و بدرياى عذاب دردناك او غوطه ور گشت اين واقعه در شب چهارشنبه هفدهم شيعبان سال 807 ه .ق بود. زندگى شگفت آور تيمور، ص 236

کلاویخو که سفیر هانری شاه اسپانیا به دربار تیمور بود، نظر دیگری دربارهٔ لنگ شدن تیمور دارد. در سفرنامه کلاویخو نیز همچون کتاب ابن عربشاه، تیمور در سیستان ضربه خورده است؛ اما این بار ضربه را چوپان نزده است. به گفته کلاویخو مردم سیستان به تیمور حمله کرده‌اند و تیمور را از اسب به زیر کشیده‌اند و به پای او ضربه وارد کردند و پای تیمور در اثر این ضربه، لنگ شد.

در دوران حکومت گرمیان در آناتولی، نسخهٔ وراوینی به دست مصطفی شیخ‌اوغلو در سال‌های ۱۳۶۸ الی ۱۳۸۷ میلادی، به زبان ترکی قدیم آناتولی ترجمه شد. این ترجمه که دستور شاهی فی حکایت پادشاهی نام دارد، از نظر زبان و محتوا، یکی از آثار ارزشمند ترکی قدیم آناتولی است. در قرن نوزدهم نهضت عمر افندی (متوفی ۱۷۷۸ میلادی)، بار دیگر بر اساس مرزبان‌نامهٔ وراوینی، ترجمه‌ای این بار به زبان ترکی عثمانی، منتشر کرد و آن را جواهر الحکمه نامید. شهاب‌الدین ابن عربشاه نیز در ۸۵۲ هجری (۱۴۴۸ میلادی) بر اساس ترجمهٔ شیخ‌اوغلو ترجمه‌ای به عربی انجام داد ترجمهٔ عربی ابن عربشاه یک ترجمهٔ آزاد از مرزبان‌نامه است و او نام فاکهة الخلفاء و مفاکهة الظرفاء را بر روی اثر خود گذاشت. همچنین ترجمه‌ای دیگر از مرزبان‌نامه با نثری ساده را به ابن عربشاه نسبت داده‌اند که نسخه‌ای از آن کشف نشده‌است.