معنی کلمه فتح قم در دانشنامه اسلامی
شهر مذهبی قم که امروزه، در ۱۴۵ کیلومتری جنوب شهر تهران بر سر جاده اصفهان واقع است، از نواحی قدیمی ایالت ماد یا جبال بوده است. در دوره ساسانی، قباد (۵۳۱م) اصلاحات مذهبی و عمرانی زیادی در این منطقه انجام داد، که باعث توسعه کشاورزی و فرهنگی و سیاسی ناحیه قم شد.
فاتح قم
بیشتر مورخان فتح قم را به دست مسلمانان در سال ۲۳ هجری و در زمان عمر ذکر کرده اند. در تاریخ قم آمده است: «در اوایل قرن اوّل در سنه ۲۳ هجری، هنگام حمله اعراب به ایران، شهر قم توسط ابوموسی اشعری فتح گردید». برخی فتح قم را به «احنف بن قیس» نسبت می دهند؛ اما، به نظر می رسد با توجه به همراهی احنف بن قیس با ابوموسی اشعری و اینکه احنف یکی از سرداران ابوموسی بوده است، این فتح به او نسبت داده شده، و در واقع فتح توسط سپاهی به فرماندهی ابوموسی اشعری بوده است. حسن بن قمی می نویسد: «احنف بن قیس از امرای تحت فرمان ابوموسی اشعری بوده است» بلاذری نیز در فتوح البلدان آورده است: «چون ابوموسی عبدالله بن قیس اشعری از نهاوند بازگشت، به اهواز رفت سپس به قم آمد و ایامی شهر را درمحاصره گرفت سپس آن را فتح نمود و احنف بن قیس را که نامش ضحاک بن قیس تمیمی بود به کاشان فرستاد...»
فتح با جنگ
به نظر می رسد فتح شهر قم با جنگ و به قهر و غلبه بوده نه با صلح. در این رابطه در تاریخ قم آمده است: «راویان فتح های سرزمین های اسلام روایت می کنند که بیشترین نواحی اصفهان را که ابوموسی اشعری و امیران لشکر او فتح کردند، به جنگ و قهر بود و به تیغ و شمشیر بر ایشان غلبه کردند. به نظر می رسد فتح ناحیه قم نیز به جنگ بوده است، هر چند برخی فتح آن را به صلح دانسته اند اما فتح آن به جنگ و محاربه مشهورتر است». پس از فتح این منطقه اعراب بنی اسد از اولین رسته های عرب بودند که در جمکران قم سکونت گزیدند.
فتح دوم قم
...