علت صوری

فصل اول مقاله اول از اولین فن طبیعیات، اختصاص به تعریف طریقی دارد که می‌توان به وسیله آن از راه مبادی طبیعیات، به طبیعیات عالم شد؛ که این مبادی را در فصل دوم به گونه مصادره و وضع شمارش نموده است و در فصل سوم اشتراک این مبادی را تبیین کرده است. تعریف طبیعت و نسبت آن با ماده و حرکت و صورت، عنوان‌های فصول بعدی هستند که در آن‌ها دارا بودن جسم طبیعت، ماده، صورت و اعراض را بیان کرده و طبیعت اجسام را مشخص می‌کند. تعریف مزاج و اجسام بسیطه را نیز در این فصول بیان کرده و الفاظ مشتق از طبیعت را در فصلی دیگر عنوان می‌کند. وی ضمن توضیح این الفاظ، طبیعت کلیه و جزئیه را تعریف کرده و در فصل بعدش به کیفیت بحث علم طبیعی و نقاط مشترک آن با علوم دیگر می‌پردازد. علت عنصری، علت فاعلی، علت صوری و علت غایی علل چهارگانه جسم طبیعی هستند که احوالشان در فصل دیگری از مقاله اول بحث شده است. ابن سینا علل ذاتی برای امور طبیعی را عبارت از فاعل، ماده، صورت و غایت می‌داند. مناسبات این علل نیز در فصل بعدی بررسی شده‌اند؛ برای مثال، فاعل، از جهتی سبب برای غایت بوده و از جهتی دیگر غایت، سبب فاعل می‌باشد؛ زیرا این غایت است که فاعل را حرکت می‌دهد تا فاعل باشد و… اقسام احوال علل، در فصل دوازدهم مطرح شده و در آخرین فصول این مقاله، مباحثی تقریباً مفصل راجع به بخت و اقبال بیان گردیده است.[پاورقی ۱۰]