عزیزالدین نسفی
معنی کلمه عزیزالدین نسفی در دانشنامه اسلامی
عزیزالدّین نَسَفی که گاهی او را عزیز خوانده اند، علی رغم تصنیفات و آثار پرارج و فاضلانه ای که از خویش به یادگار نهاده، چنان که سزاوار است، شناخته نشده و حتّی برخی از صاحبان تراجم احوال از ذکر نام وی خودداری کرده اند، به هر حال وی از اهل نسف (نخشب) خوارزم بوده، بخشی بزرگ از عمر خود را در آن خطّه سپری کرده و چندی نیز به بخارا سفر نموده به شهرهای خراسان رسیده و بر سر تربت مرشد روحانی خود، شیخ المشایخ سعدالدّین حمویه (حمویی) دیری عاکف گشته، سپس به صفاهان و شیراز رفته، دربه دری ها دیده، و آخرالامر در ابرکوه (ابرقو) چنان که شهرت دارد- سرای فانی را بدرود گفته است. از جزئیات زندگانی وی و تواریخ حوادثی که بر او گذشته است اطلاع دقیقی در دست نیست. آنچه مسلّم می نماید این است که دوران زیست و فعالیت او در سیر و سلوک و تالیف و تصنیف سده هفتم هجری بوده است. آقای فریتس مایر وجیزه ای در شرح احوال و اقوال او نگاشته اند و چنان که مصحّح و ناشر کتاب حاضر، آقای ماریژان موله، متذکّر شده اند، در آن وجیزه کلیّات خلاصه ای از زندگانی «عزیز» بیان شده است.
مذهب نسفی
او در عصری می زیسته که مذهب ابوحنیفه در موطن وی در اوج قدرت و رونق بوده و بسی محتمل می نماید که وی نیز هم کیش اهل آن دیار بوده است. برخی برآنند که چون نسفی در اهمّ مصنّفات خویش- کتاب کشف الحقائق- از اصول و معتقدات ارباب تشیّع با احترام و عطوفت سخن ها رانده است، مذهب خود وی هم آیین شیعه بوده است. مکالمه وی با سعدالدّین حمویه، در مورد اولیاء و صاحب الزّمان، دلیلی بر تشیّع وی به نظر می رسد. در عین حال در نقل احوال و اقوال باطنیان (اسماعیلیه) نیز کوشیده است. در زمره نویسندگان متصوّف، وی یکی از کسانی است که از دیرباز در اروپا معروف بوده است. در سال ۱۶۵۵ میلادی بخشی از رساله مقصدالاقصی وی از متن ترجمه ترکی آن به لاتینی درآمد و تولوک در نگارش رساله خود، در شرح احوال متصوّفه، از آن بسیار سود جست. دیری بعد پالمر شرحی بر همین رساله مقصد نگاشت. فریتس مایر قریب یک صد سال پس از آن دگرباره توجّه خاورشناسان را به نسفی جلب کرد. و این دوره ای بود که پروفسور هانری کربن رئیس مؤسسه مطالعات عالیه اسلامی در دانشگاه سربن در زمینه عرفان اسلامی سخت می کوشید و کتاب حاضر (الانسان الکامل) نیز یکی از آن آثار نسفی است که ماریژان موله با نظر وی به نشر آن پرداخته است.
برخی از آثار نسفی
۱- مقصدالاقصی که حاوی و حاکی از سخنان و عقاید خود اوست؛ ۲- زبدة الحقائق؛ ۳- کتاب التنزیل یا بیان التنزیل؛ ۴- مجموعه رسائل او موسوم به الانسان الکامل (کتاب حاضر)؛ ۵- منازل السائرین؛ ۶- اصول و فروع؛ ۷- سرانجام کشف الحقائق که شاهکار وی می باشد. این کتاب را دانشمند و پژوهشگر عارف و وارسته دکتر احمد مهدوی دامغانی با مقدّمه مبسوط و حواشی کشّاف تصحیح و تنقیح کرده و در سال ۱۳۴۴ هجری خورشیدی، در بنگاه ترجمه و نشر و کتاب، طبع و نشر شده است.
مأخذ
...
جملاتی از کاربرد کلمه عزیزالدین نسفی
مقدمه کتاب انسان کامل نوشته عزیزالدین نسفی
کشف الحقایق اثری عرفانی به فارسی از شیخ عبدالعزیز بن محمد نَسَفی معروف به عزیزالدین نسفی است. تاریخ تقریبی تحریر و تألیف این کتاب را بین حدود ۶۷۱ و ۶۸۰ هجری قمری ذکر کرده‌اند. این اثر اخیراً به اهتمام و تعلیق احمد مهدوی دامغانی در انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب به چاپ رسیده است.
عبدالعزیز بن محمد نَسَفی (نخشبی)، معروف به عزیزالدین نسفی از عرفای فارسی نویس برجسته سدهٔ هفتم هجری بود. وی ﻗﺴﻤﺖ ﻋﻤﺪه ﻋﻤﺮ ﺧﻮد را در ﺧﻮارزم گذرانید و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺑﺨﺎرا عزیمت ﮐﺮد و سالیان دراز در آن ﺷﻬﺮ رحل اﻗﺎﻣﺖ اﻓﮑﻨﺪ. در سال ۶۱۷ ه.ق در اﺛﺮ ﻫﺠﻮم لشکریان ﻣﻐﻮل که ﺑﻪ ﻣﺎوراءاﻟﻨﻬﺮ رﻓﺘﻨﺪ و آن وﻻﯾﺖ را ﺧﺮاب ﮐﺮدﻧﺪ؛ در ﺑﺎﻣﺪاد روز ﺟﻤﻌﻪ اول ﻣﺎه رجب ﻫﻤﺎن ﺳﺎل پیش از رسیدن لشکر مغول ﺑﻪ شهر بخارا آن شهر را ترک کرد و به سوی خراسان حرکت نمود. در بحرآباد خراسان بر سر تربت مراد و شیخ خود شیخ سعدالدین حموی اقامت کرد و از آنجا به اصفهان و شیراز روی آورد. از آن مدت هر روز به موضعی و هر شب به جایی سکنی گزید و در هیچ جا قرار نگرفت تا سرانجام به اﺑﺮﻗﻮ (ابرکوه) رسید و در آنجا رحل اقامت افکند. سرانجام در همان شهر بین سالهای 680 تا 699 هجری زندگی را بدرود گفت و در همانجا مدفون گردید. وی منسوب به شهر نخشب (نسف یا قارشی در ازبکستان امروزی) است. مذهب وی تصوف و عرفان بود. نسفی را می‌توان از پیروان تحقیق علمی در مسائل مربوط به عرفان و تصوف دانست.