معنی کلمه سمانه مغربیه در دانشنامه اسلامی
ام الفضل کنیه دو تا از همسران امام جواد (علیه السّلام) می باشد. اولین زن امام جواد (علیه السّلام)، دختر مامون و زن اجباری امام جواد (علیه السّلام) بود. او کسی بود که امام از او فرزند دار نشد و در نهایت به دست همین نامحرم به قتل رسید. اما «سمانه مغربیه» با کنیه «ام الفضل» مادری پاک از نسلی پاک و زنی پارسا و با ایمان بود. سمانه مغربیه مادر مهربان و پاک امام هادی (علیه السّلام) بود. او در میان کنیزان به مدینه آورده شد و امام جواد (علیه السّلام) دامن او را برای تربیت فرزند بزرگوارش پاک و مناسب دید . وقتی سمانه مغربیه وارد خانه امام جواد (علیه السّلام) شد، امام تربیت او را خود به عهده گرفت و همین معلمی باعث شد که این زن بزرگ، به عنوان یکی از عارفان و مجتهدان عصر خودش شناخته شود. امام هادی (علیه السّلام) ۳ برادر و ۴ خواهر داشت. در میان آنها «ابواحمد موسی»، علاوه بر خود امام هادی (علیه السّلام)، کسی است که نسل سادات از او ادامه پیدا کرده است. در میان این فرزندان پاک، نام «حکیمه خاتون»، نیز به چشم می خورد. حتماً اینگونه است: برای ایجاد یک نسل پاک دو عنصر مهم است: پدر و مادر! و در خاندان امامان ما هیچ مادر ناشایسته و ناپاکی وجود ندارد. امام هادی (علیه السّلام) درباره مادر خود چنین می فرمایند: «مادرم حقّ مرا می شناخت. او از اهل بهشت است. شیطان به او نزدیک نمی شود و مکر ستمگران لجوج به او نمی رسد و خداوند نگهبان و حافظ اوست و او از مادران صدّیقان و صالحان منحرف نمی شود.»
[ویکی شیعه] سَمانه مغربیه، همسر امام جواد(ع) و مادر امام هادی(ع). همه فرزندان امام جواد(ع) از اویند. مرقد او در حرم عسکریین در سامرا است.
امام هادی (ع) درباره مادرش: أُمِّی عَارِفَةٌ بِحَقِّی، وَ هِیَ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ، لَا یَقْرَبُهَا شَیْطَانٌ مَارِدٌ، وَ لَا یَنَالُهَا کَیْدُ جَبَّارٍ عَنِیدٍ، وَ هِیَ مَکْلُوءَةٌ بِعَیْنِ اللَّهِ الَّتِی لَا تَنَامُ، وَ لَا تَتَخَلَّفُ عَنْ أُمَّهَاتِ الصِّدِّیقِینَ وَ الصَّالِحِینَ. ترجمه: مادرم عارف به حق من(حق امامت) است، اهل بهشت است، شیطان سرکش به او راهی ندارد و نزدیکش نمی شود و مکر و حیله جبار سرکش به وی نمی رسد، تحت نظر الهی است که غلفت در او راه ندارد، او با مادران صدیق و صالح فرقی ندارد.
سمانه مغربیه، معروف به سیده و مُکَنّی به ام الفضل، همسر امام جواد(ع) و مادر امام هادی(ع) بود. کنیه زینب دختر مأمون، و دیگر همسر امام جواد هم مانند سمانه، ام الفضل بوده. نام مادر امام هادی را اسماء نیز گفته اند. سمانه، کنیزی بود که به دستور امام نهم به هفتاد دینار خریداری شد. او بسیار روزه می گرفت و نماز می خواند. امام هادی(ع) در حدیثی، مادرش را عارف بر حقش و اهل بهشت دانسته است. مرقد سمانه، در سامرا، در حرم عسکریین و در مجاورت امام هادی، امام عسکری، نرجس خاتون (مادر امام زمان)، حکیمه (دختر امام جواد) و حدیثه (مادر امام عسکری) است. سمانه در زمره زنان راوی حدیث نام برده شده است.